Selenyum, insan sağlığında önemli rol oynayan, besin kaynaklarında yeterli miktarda bulunan bir mineraldir. Bu yazımızda “Selenyum nedir, eksikliğinde neler görülür, sağlık üzerine etkileri nedir?” gibi konu başlıkları hakkında daha detaylı bilgi sahibi olacağız.
Yazı İçeriği:
· Selenyum Nedir?
· Selenyum Eksikliği Nedir ve Belirtileri Nelerdir?
· Selenyum Hangi Besinlerde Bulunur?
· Selenyumun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
· Selenyum Düşüklüğü Neden Olur?
· Selenyum Toksisitesi Belirtileri Nedir?
SELENYUM NEDİR?
Selenyum, hastalıklardan koruyucu ve sağlığımızı iyileştirici özelliği sayesinde son yıllarda sıklıkla araştırılan bir mineral olmuştur. Selenyumun vücudun yaşamsal faaliyetlerini sağlama, büyüme ve bağışıklık sistemini korumak gibi pek çok önemli görevi vardır.
Selenyum vücut tarafından üretilemez, besinlerle dışarıdan alınması gerekir. DNA onarımını ve tiroit hormon metabolizmasını sağlama, vücudun antioksidan savunma mekanizmalarının doğru işlev görebilmesinde selenyum önemli rol oynar.
Selenyum ihtiyacı doğal olarak içme suyu, toprak ve besinlerden karşılanabilir. Diğer yandan selenyum mineralinin fazlalığı da vücutta bazı sorunlara yol açabilir; ancak dengeli ve sağlıklı bir beslenme şekli ile ihtiyacın karşılanması mümkündür.
SELENYUM EKSİKLİĞİ NEDİR ve BELİRTİLERİ NELERDİR?
Yeterli ve dengeli bir beslenme planı ile günlük selenyum ihtiyacı karşılanabilir; ancak toprakların selenyum açısından fakir olduğu bazı bölgelerde yaşayan veya selenyumdan fakir beslenen bireylerin vücudunda selenyum eksikliği görülebilir.
2000 yılından bu yana, Ulusal Bilim Akademileri Enstitüsü, ABD'de hem kadınlar hem de erkekler için günde ortalama 55 μg selenyum alımını önerirken ülkemizde bu değer Türkiye Beslenme Rehberi’ne göre her iki cinsiyet için de 70 µg olarak belirtilmiştir. Beslenmeyle veya takviyelerle vücutta selenyum ihtiyacı karşılanmadığında ise bazı belirtiler ortaya çıkabilir. Bu belirtileri aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz;
· Eklem ağrıları
· Kas güçsüzlüğü
· Enfeksiyonlara karşı hassasiyet
· Tiroid hormonlarında dengesizlik
· Yorgunluk, halsizlik
· Depresif ruh hali
SELENYUM HANGİ BESİNLERDE BULUNUR?
Selenyumun sağlığımız üzerine önemli bir mineral olduğunun bilinmesi, selenyum hangi besinlerde bulunur?” sorusunu da beraberinde getirmektedir. Selenyumun temel kaynağı diyetteki besinler olup, su ve havada çok az miktarda bulunmaktadır.
Selenyum hayvansal kaynaklı besinlerde selenosistein ve bitkisel kaynaklı olanlarda selenometiyonin olarak iki formda bulunur. Diyetteki selenyumun
%50’sini selenometiyoinler oluşturur. İnorganik tuz formları, sodyum selenit ve sodyum selenat olup genellikle besin zenginleştirme ve diyet suplemantasyonunda kullanılmaktadır. Besinlerin
selenyum içerikleri, bitkilerin yetiştiği coğrafi bölgeye göre değişiklik
gösterebildiğinden, bitkisel kaynaklı besinlerin selenyum içeriği yetiştiği
toprağın selenyum içeriğini yansıtmaktadır.
Diyetteki en temel selenyum kaynakları yağlı tohum ve kuruyemişlerde bulunmaktadır. Brezilya fıstığı en zengin selenyum kaynağı olarak kabul edilir.
Bunun yanı sıra fındık, ceviz, badem, çam fıstığı, Antep fıstığı, yer fıstığı, kaju, kabak çekirdeği ve ay çekirdeği, tavuk, balık, hindi, deniz ürünleri, tahıllar ve yumurta gibi besinler de selenyum bakımından oldukça zengindir.
Biyolojik yapısından dolayı selenyum, protein içeriği yüksek hayvansal gıdalarda daha fazla bulunur; ancak bitkisel besinlerdeki selenyum hayvansal besinlerden daha yüksek bir biyoyararlanıma sahiptir. Bunun nedeni bitkisel besinlerdeki selenyum formunun diğer formlara göre daha yüksek biyoyararlanıma sahip olmasıdır.
SELENYUMUNUM İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ
Selenyum sağlığımız için metabolik öneme sahip bir mineraldir. Sağlığımızı korumak, hastalık gelişimini önlemek ve yaşlanma sürecini yavaşlatmak için yeterli dozda selenyum alımı gereklidir. Selenyumun sağlığımız üzerine etkilerini aşağıdaki başlıklar halinde inceleyebiliriz;
Bağışıklık Sistemini Kuvvetlendirir: Yapılan araştırmalara göre, selenyum takviyesi bağışıklık hücreleri üzerinde düzenleyici etkilere sahiptir. Selenyum, reaktif oksijen türlerine karşı savunma sağlar ve oksidatif stresi de azaltır. Bu sayede birçok enfeksiyon hastalığının önlenmesinde önemli rol oynar.
Diyabete Karşı Koruyucudur: Vücudumuzdaki selenyumun yeterli düzeyde olması diyabete karşı da koruyucu rol oynamaktadır. 35 gestasyonel diyabetli (hamilelik diyabeti) hastaya 6 hafta boyunca 200 µg/gün selenyum verilen bir araştırmada, hastaların kontrol grubuna göre plazma glikoz hızı, serum insülin seviyeleri ve insülin direncinde azalmalar görülmüş ve bu durum gestasyonel diyabeti olan hastaların glikoz metabolizmasını olumlu etkilemiştir. Bu araştırma, selenyumun diyabete karşı koruyucu olduğunu göstermektedir.
Tiroit Hormonlarını Düzenler: Selenyum vücudu oksidatif hasara karşı vücudu korur ve tiroit hastalıklarını önler. 2019-2020 yılları arasında 69 hasta üzerinde yapılan bir araştırmada, hipotiroidi hastalarına selenyum takviyesi yapıldığında, hastaların %61’inde TSH düzeyleri 3 ay içerisinde normale dönmüştür. Bu araştırma, selenyumun tiroit hormonlarını dengelediğini göstermiştir.
Kalp-Damar Hastalığı Riskini Düşürür: Selenyum, endotel disfonksiyonunu azaltıp LDL kolesterolü dengeleyerek kalp- damar hastalıklarının da azalmasına yardımcı olur.
Düşük selenyum topraklarına sahip Çin’in bazı bölgelerinde Keshan adında bir kalp hastalığı yaygın olarak görülmektedir. Bu bölgede yapılan bir araştırma, keshan hastalığı olan bireylerde normalin altında serum selenyum düzeyleri olduğunu, hastalara selenyum takviyesi yapıldığında ise durumun iyileştiğini ortaya koymuştur. Keshan hastalığı ve yapılan bu araştırma selenyumun kardiyovasküler hastalık riskini azalttığını göstermektedir.
Kanseri Önler: Kanser türleri ile ilgili yapılan araştırmalar, selenyum alım düzeyleri ile ilişkilendirilmiştir. Çalışmalar sonucunda bazı kanser çeşitlerinde selenyum seviyeleri düşük bulunmuştur. Selenyumun antioksidan özelliği sayesinde bağışıklık sistemini kuvvetlendirmesi ve karsinojen (kanser yapıcı) faktörlerden koruyucu etkilere sahip olduğu bilinmektedir. Epidemiyolojik çalışmalar diyetle selenyum alımı ve kolorektal kanser riski arasında ters ilişki olduğunu göstermiştir. Selenyum bileşiklerinin prostat kanserini önlemede de etkili olabileceği düşünülmektedir.
Selenyum ve Depresyon: Selenyumun antioksidan özelliği, beyin fonksiyonlarını korumada etkilidir. Bunun yanı sıra selenyum, serotonin ve dopamin gibi duygu durumunu düzenleyen hormonların metabolizmasında görev alır. Yapılan araştırmalara göre yeterli selenyum tüketen bireylerde depresyon riskinin daha düşük olduğu, depresyonu olan hastalarda ise selenyum düzeylerinin yetersiz olduğu saptanmıştır.
SELENYUM TOKSİSTESİ BELİRTİLERİ NEDİR?
Vücudumuz için vitamin-minerallerin yeterli ölçüde alınması gerekir, ancak her vitamin- mineralde olduğu gibi selenyum alımında da günlü tüketim dozunu aşmamak gerekir.
Vücutta selenyum fazlalığı olan durumlarda bireylerde ishal, kusma, bulantı, tırnak ve saçlarda zayıflama gibi belirtiler görülebilir. Bunun yanında selenyum vücuda fazla alındığında toksisite yaşanarak sinirsel sorunlar ve yorgunluğa neden olabilir.
KAYNAKLAR:
· Uslu, B., & Aktaç, Ş. (2020). Selenyum ve depresyon üzerine etkileri. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi,(20), 147-151.
· Zhang, F., Li, X., & Wei, Y. (2023). Selenium and selenoproteins in health. Biomolecules, 13(5), 799.
· Süzen, B., GÜNEŞ ŞAHİN, G., KÜÇÜKKATIRCI BAYKAN, H., Yaşar, Ş., Serçe, M. K., & Kaya, İ. (2022). Selenyum ve Kanser.
· Yılmaz, G., Yiğit, E., Pala, M., & Mert, T. (2022). SERUM SELENYUM SEVİYESİ DÜŞÜK SUBKLİNİK HİPOTİROİDİLİ HASTALARDA ORAL SELENYUM REPLASMAN TEDAVİSİNİN TSH ÜZERİNE ETKİLERİ. Kocatepe Tıp Dergisi, 23(3), 295-299.
· Kangalgil, M., & Yardımcı, H. (2017). SELENYUMUN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ VE DİYABETES MELLİTUSLA İLİŞKİSİ Effects of Selenium on Human Health and its Relationship With Diabetes Mellitus. Bozok Tıp Dergisi, 7(4), 66-71.
· KARACA, S. N. (2023). Selenyum. Turkiye Klinikleri Family Medicine-Special Topics, 14(6), 37-48.
· Ulutaş, Z. G., & Öksüz, A. (2023). Yağlı Tohumlar ve Sert Kabuklu Meyvelerin Selenyum İçeriği ve Selenyumun İnsan Sağlığı Üzerine Etkisi. Food Bulletin, 2(1), 8-22.
