A vitamini, vücudumuzda birçok sistemin çalışmasında ve hastalıklardan korunmamızda önemli rol oynayan bir vitamindir. Çocukluğumuzdan bu yana “Havuç yersen gözlerin daha iyi görür.” cümlesini duymamızın sebeplerinden biri de A vitamininin en temel özelliklerinden biri görme sağlığı üzerinde etkili olmasıdır. Bu yazımızda “A vitamini nedir, hangi besinlerde bulunur, eksikliğinde neler olur?” gibi konu başlıklarını daha yakından ele alacağız.
Yazı İçeriği:
· A Vitamini Nedir?
· A Vitamini Eksikliği Belirtileri Nedir?
· A Vitamini Hangi Besinlerde Bulunur?
· A Vitamininin Sağlık Üzerine Etkileri
· A Vitamini Toksisitesi Nedir?
A VİTAMİNİ NEDİR?
A vitamininin varlığı ilk olarak 1913 yılında fark edilmiş, kimyasal yapısı 1933’te belirlenmiş ve ilk olarak 1947’de sentezlenmiştir. A vitamininin sağlığımız üzerine etkili olması toplumda “A vitamini nedir, ne işe yarar?” sorularını da akıllara getirmiştir.
A vitamini yağda çözünen bir vitamindir ve fazlası idrar yoluyla atılmaz, karaciğerde depolanır. A vitamininin iki formu vardır. Hayvansal besinlerde bulunan A vitamini retinol ve retinoik asit bileşiklerini oluştururken, bitkisel besinlerde bulunan provitamin A karotenoidleri (alfa karoten, beta karoten) oluşturur. A vitamininin temel işlevleri büyüme ve gelişme, bağışıklık sisteminin korunması ve görme sağlığını sağlamaktır.
A VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ BELİRTİLERİ NEDİR?
A vitamini eksikliğinin oluşmaması için, günlük A vitamini ihtiyacımızı ve bunu hangi besinlerden karşılayacağımızı bilmemiz gerekir. 2023 yılında Tıp Enstitüsü tarafından günlük A vitamini (RDA) alımı, kadınlar için 700 mikrogram/gün ve erkekler için 900 mikrogram/gün olarak önerilmiştir.
A vitamini eksikliği çeşitli şekillerde belirti verebilir. En temel belirtisi göz ve vücut dokularını ilgilendiren bozukluklara neden olmasıdır. A vitamini eksikliği belirtilerini aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz;
· İnsanlarda A vitamini eksikliğinin ilk belirtilerinden biri gece körlüğüdür. A vitamini ışıktan karanlığa uyum sağlama ve karanlıkta görsel yeterliliği sağlamada görevlidir.
· A vitamini eksikliğinin erken belirtileri arasında ağız, boğaz ve solunum yolların mukoza zarlarında değişikliklere görülmesi kabul edilir. Mukozal yapının bozulması vücudumuzu bakteriyel enfeksiyonlara karşı açık hale getirebilir.
· A vitamini eksikliğinde bağışıklık sisteminde zayıflık, buna bağlı enfeksiyon sıklığında artış görülebilir.
· A vitamininin yetersiz alımı saçlarda ve ciltte kuruluğa neden olabilir.
· Kas-kemik sağlığında güçsüzlük görülebilir.
A VİTAMİNİ HANGİ BESİNLERDE BULUNUR?
A vitamininin vücudumuzda birçok sistem üzerinde etkili olması, A vitamini eksikliğinin vücudumuzda çeşitli bozukluklara neden olması “A vitaminini hangi besinlerden alabiliriz?” sorusunu düşündürmektedir.
A vitamininin yağda çözünen ve karaciğerde depolanabilen bir vitamin olduğunu ve iki forma sahip olduğunu öğrenmiştik. Retinol formu, özellikle yağlı balıklarda, balık karaciğerinde en fazla miktarda bulunur. Süt yağı, balık yağı, yumurta ve karaciğerde de bolca retinol vardır. Karotenoid formu ise birçok sebze ve meyvede yer alır. Beta karoten yeşil bitkiler, havuç, kabak, patates, ıspanak, domates, portakal, ananas, şeftali, mısır gibi besinlerde bulunur. Alfa karoten ise havuç, tatlı patates, kabak, brokoli, yeşil fasulye, bezelye, marul, avokado, karalahana gibi besinlerde mevcuttur. A vitamini, zenginleştirme yöntemiyle margarin gibi besinlere eklenebilir.
A VİTAMİNİNİN SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ
A vitamini, en temel özelliğiyle görme ve göz sağlığını koruyan bir vitamin olarak bilinir. Bunun yanında bağışıklık sistemini koruma ve çeşitli hastalıklara karşı da koruyucu etkisi vardır. A vitamininin sağlık üzerine faydalarını aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz;
Bağışıklık Sistemini Kuvvetlendirir: A vitamini, görmeyi sürdürmek, büyüme ve gelişmeyi desteklemek ve vücutta mukus bütünlüğün korumak için önemli bir vitamindir. A vitamini, bağışıklık fonksiyonunu artırmadaki rolü nedeniyle iltihap önleyicidir, ayrıca A vitamini bulaşıcı hastalıkların tedavisinde iyileştirici etkiye sahiptir.1937'de Albert-Szent-Gyorgyi, A vitamininin bağışıklık sistemi üzerindeki etkilerini “A vitamini, yemediğinizde sizi hasta eden bir moleküldür”. Şeklinde açıklamıştır. Birçok çalışma, A vitamininin bağışıklık sistemi üzerinde yararlı etkileri olduğunu desteklemektedir.
Göz Sağlığını Korur: A vitamini, gözün arka tabakası olan retinadaki rodopsin adlı ışığı tanıyan proteinlere bağlanarak gece görüşü sağlar. A vitamini ya da retinol eksikliğinde gece körlüğü oluşur. Ayrıca kuru göz ve korneada yara sorunları oluşabilir.
Kemik Sağlığını Korur: A vitamini, kemiklerdeki mineral dengesini korumaya ve kırık riskini önlemeye yardımcı olur. Yeterli miktarda A vitamini tüketen bireylerde osteopeni ve osteoporoz riski daha düşüktür. Yapılan bir araştırmaya göre 65-80 yaş arası kadınlarda A vitamini alımı ile kemik mineral yoğunluğu arasında pozitif bir ilişki olduğu gözlenmiştir.
Tip 2 Diyabete Karşı Korur: A vitamini, insülin salınımı ve enerji dengesinin korunmasında görev alır. Retinol hem serbest radikalleri önler hem de insülin dengesini korur bu sayede tip 2 diyabet tedavisinde de rol oynar.
Bilişsel Sağlığı Destekler: Beyin, A vitaminini, retinoik aside dönüştürmede diğer dokulara göre daha verimli bir organdır. Aynı zamanda A vitamini bilişsel sağlığı koruma, öğrenme ve hafıza becerilerini sağlamada önemli rol oynar. Yeterli düzeyde A vitamini alımı alzheimer, depresyon gibi bilişsel hastalıkları hafifletebilmektedir.
Cilt ve Saç Sağlığını Korur: A vitamini, sağlıklı bir cilt ve saç gelişimi için gerekli yağda çözünen bir besindir. Retinoik asit, saç kök hücrelerini kuvvetlendirir, yara iyileşmesini sağlar.
A VİTAMİNİ TOKSİSİTESİ NEDİR?
Her vitaminde olduğu gibi A vitamini içeren besinlerin de yeterli miktarda tüketilmesi gerekir, aksi halde vücudumuzda çeşitli sorunlar oluşabilir. Bu durumda “A vitaminini aşırı miktarda tüketirsek ne olur?” sorusu akıllara gelebilir.
A vitamini yağda çözünen bir vitamindir ve vücuttaki fazlalığı idrarla atılmaz. Bunun yerine karaciğerde depolanır ve burada toksik seviyelere ulaşabilir. A vitamini fazlalığı, hipervitaminoz A olarak da bilinen bir durumdur. Genellikle birkaç ay boyunca günlük 150.000 μg'lık yüksek düzeyde A vitamini alımıyla oluşan toksik bir durumu ifade eder. A vitamini toksisitesinin belirtileri arasında mide bulantısı, saç dökülmesi, ciltte kuruma ve pullanma, kemik ağrısı, yorgunluk ve halsizlik gibi belirtiler bulunur. A vitamini alımı azaltıldığında bu şikayetler azalır. Hamilelikte ise aşırı miktarda alındığında A vitamini ve türevleri doğum kusurlarına neden olabilir.
KAYNAKLAR:
· Rafeeq, H., Ahmad, S., Tareen, M. B. K., Shahzad, K. A., Bashir, A., Jabeen, R., & Shehzadi, I. (2020). Biochemistry of fat soluble vitamins, sources, biochemical functions and toxicity. Haya: The Saudi Journal of Life Sciences, 5(6), 188-196.
· Pınarlı, Ç. (2023). E, A ve C Vitaminlerinin Antioksidan Olarak İmmün Sistem Üzerine Etkileri. Journal of Kocaeli Health and Technology University, 1(1), 39-47.
· Faustino, J. F., Ribeiro-Silva, A., Dalto, R. F., Souza, M. M. D., Furtado, J. M. F., Rocha, G. D. M., ... & Rocha, E. M. (2016). A vitamina A e o olho: uma velha história em tempos modernos. Arquivos Brasileiros de Oftalmologia, 79, 56-61.
· Hodge, C., & Taylor, C. (2023). Vitamin A deficiency. In StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing.
· Gürbüz, M., & Aktaç, Ş. (2022). Understanding the role of vitamin A and its precursors in the immune system. Nutrition Clinique et Métabolisme, 36(2), 89-98.
· Huang, Z., Liu, Y., Qi, G., Brand, D., & Zheng, S. G. (2018). Role of vitamin A in the immune system. Journal of clinical medicine, 7(9), 258.
· Yee, M. M. F., Chin, K. Y., Ima-Nirwana, S., & Wong, S. K. (2021). Vitamin A and bone health: a review on current evidence. Molecules, 26(6), 1757.
· Iqbal, S., & Naseem, I. (2015). Role of vitamin A in type 2 diabetes mellitus biology: effects of intervention therapy in a deficient state. Nutrition, 31(7-8), 901-907.
· Saini, R. K., Prasad, P., Lokesh, V., Shang, X., Shin, J., Keum, Y. S., & Lee, J. H. (2022). Carotenoids: Dietary sources, extraction, encapsulation, bioavailability, and health benefits—A review of recent advancements. Antioxidants, 11(4), 795.
· Wołoszynowska-Fraser, M. U., Kouchmeshky, A., & McCaffery, P. (2020). Vitamin A and retinoic acid in cognition and cognitive disease. Annual review of nutrition, 40(1), 247-272.
· VanBuren, C. A., & Everts, H. B. (2022). Vitamin A in skin and hair: an update. Nutrients, 14(14), 2952.
