Zencefil, tarihin eski dönemlerinden bu yana hem mutfaklarımızda hem de tıbbi amaçlı sıklıkla kullanılan bir bitki olmasıyla dikkatleri üzerine çekmiştir. Pek çoğumuz zencefilin bu faydalarının nereden geldiğini, kökenini, hangi hastalıklarda kullanıldığını merak etmişizdir. Bu yazımızda zencefili daha yakından tanıyacağız.
Yazı İçeriği:
Zencefil Nedir?
Zencefilin Kullanım Alanları
Zencefilin Sağlık Üzerine Yararlı Etkileri
Zencefil Çayı Nasıl Yapılır?
Zencefilin Zararı Var Mıdır?
ZENCEFİL NEDİR?
Zencefil hem sağlığa iyi gelmesi hem de yemekleri tatlandırmasıyla günlü hayatımızda sıkça kullandığımız bir bitkidir. Taze hali olduğu gibi işlenerek toz hali de kullanılabilmektedir. İki farklı şekilde de kullanılabilen bu bitkinin kökenini, yapısını hepimiz merak etmişizdir.
Bilimsel adı “Zingiber officinale” olarak bilinen zencefil bitkisi, yeraltında, köklerinde dallanmış şekilde yumrulara sahiptir. Yer altı kök sapları sert, çizgili dokular olarak görülür. Zencefiller familyasından olan bu mucizevî bitki, mavi- yeşil renkte tek bir çiçeğe sahiptir. Gövdesi ince uzun bir boruyu hatırlatmaktadır. Yaprakları 1 ile 2 cm olup, çok yıllık bir bitkidir. Zencefil bitkisi, yeraltında, köklerinde dallanmış şekildeki yumrulara sahiptir. Bitkinin botanik adı zencefil "boynuz şeklinde” anlamına gelen kelimeyi çağrıştırdığı için Sanskritçe’ den türemiş olduğu düşünülmektedir. Zencefil genel olarak tropikal bölgelerde yetişmekte, bu nedenle ülkemizde yetişmemektedir.
Keskin ve baharatlı bir kokuya sahip olan zencefil, sebze yemeklerine lezzet katması için sıkça kullanılır. Bu sebeple, zencefilin taze kökü yıl boyunca pazarlarda yer almaktadır. Zencefil en sık çay ve balla karıştırılmış halde yaygın olarak tüketilmektedir.
ZENCEFİLİN KULLANIM ALANLARI
Zencefil birçok yemekte baharat olarak kullanılabildiği gibi geleneksel tıp ve tıbbi araştırmalarda da sıklıkla yer edinmiş bir bitkidir. Zencefilin kullanım alanlarını aşağıdaki şekilde sınıflandırabiliriz:
Mutfaklarda Kullanım: Zencefil çorbalara, patates, sosis, çeşitli dolmalar, ızgara etler, söğüş, pilav, beyaz peynir, çeşitli sebzelere, meyve salatalarına, kek ve kurabiyelere eklenebilir.
Geleneksel Tıpta Kullanım: Kanıta dayalı olmayan hekimlik uygulamalarında zencefilin mide rahatsızlıkları, baş dönmesine iyi geldiği ifade edilmektedir. Bunun yanında iştah açıcı, antiseptik, gaz söktürücü, sindirim düzenleyici, toksin atıcı gibi etkilerinden de söz edilmektedir.
Tıbbi Araştırmalarda Kullanım: Amerikan Kanser Derneği’ne göre, zencefil tümörlerin gelişimini önleyici olarak kanser tedavisinde önerilmesine rağmen bu yönde yeterli bilimsel kanıtlar sunulamamıştır. Bazı hayvan deneylerinde bu yönde bulgular olmasına rağmen, insanlarda aynı şekilde etki yapıp yapmayacağı bilinmeyen ve daha ileri araştırmalara ihtiyaç duyulan bir konu olarak kabul edilmiştir.
ZENCEFİLİN SAĞLIK ÜZERİNE YARARLI ETİLERİ
Zencefil tarihin eski dönemlerinden bu yana, tıbbi anlamda insanların en sık kullandığı bitkilerden biri olmuş ve günümüzde halen iyileştirici etkilerinin kullanıldığı bilinen bir bitkidir. Bu özellikleriyle sağlık üzerine etkileri en sık merak edilen bitkilerden biri olmuştur.
Güvenli dozajlarda tüketilen zencefilin yan etkisi görülmeden tıbbi anlamda insan sağlığını desteklediği birçok araştırmadan sağlanan veriler sonucunda ortaya çıkmıştır. Ayrıca zencefil, birçok tedaviye yardımcı araç olarak görülmekte ve hastalığın yarattığı semptomları gidermede oldukça başarılı etkileri olduğu çeşitli araştırmalarla göz önüne serilmiştir.
Zencefilin Mide Sağlığına Etkileri:
Zencefilin mideye olan etkileri geçmişten günümüze toplumlar tarafından bilinmiş ve uygulanmıştır. Zencefilin sindirimi ve hazmı kolaylaştırdığı, bağırsak emilimini hızlandırdığı ve fonksiyonel dispepsi hastalarına olumlu etki ettiği ortaya konmuştur. Fonksiyonel dispepsili hastalar için ilaç tedavisinin yetersiz kalması, farklı tedavi yöntemlerle desteklenilmesini gerektirebilmektedir. Bununla birlikte gelen yan etkiler olumsuz bir durum oluşturarak riskleri arttırabilmektedir. Bitkisel ilaçlar bu noktada doğal yaklaşımla birlikte ve düşük yan etkilerle uygun alternatif tıbbi destek olabilmektedir.
Zencefilin Dolaşım Sistemine Etkileri:
Popüler bir baharat olarak mutfaklarımızda sıkça yer verdiğimiz zencefil özellikle kabızlık, ishal, dispepsi, bulantı ve kusma gibi birçok semptomun tedavisinde önerilmekte olduğu gibi kan dolaşımı sistemine dolaylı veya doğrudan etkileri olabileceği de düşünülmektedir. Bu sebeple varfarin gibi kan sulandırıcı ilaçlarla birlikte etkileşime girerek risk oluşturabilmektedir. Bu nedenle kan pıhtılaşma bozukluğu olan hastaların zencefil kullanımına dikkat etmeleri gerekmektedir.
Zencefilin Antioksidan Etkileri:
Vücudumuzda reaktif oksijen türlerinin kontrolsüzce üretilmesi ve antioksidan korunma mekanizmasındaki yetersizlik, birçok hastalığın başlamasında ve yaşlanmanın hızlanmasında etkili olur. Sebze, meyveler ve çeşitli bitkilerde bulunan fenolik bileşikler sayesinde vücudumuzda antioksidan etkiyi sağlayabilmekteyiz. Yapılan deneysel araştırmalarda zencefilin sahip olduğu antioksidan etkilerin standart antioksidanlarla karşılaştırılabilecek kadar yüksek olduğu tespit edilmiştir.
Diyabette Zencefilin Etkileri:
Bitkisel ürünlerin insülin direnci üzerindeki etkiler bilinmekle beraber yapılan bir çalışmada zencefil takviyesinin insülin direncine ve glisemik indeksler üzerindeki yarattığı etkileri belirlemek amaçlanmıştır. Bu çalışmada tip 2 diyabetli hastalara 8 haftada 3g zencefil kapsülleri takviye edilmiş ve böylece insüline karşı duyarlılık sağlanıp hızlı indekste artışa yol açtığı gözlemlenmiştir. Buna göre zencefil, diyabet ve insülin direnci üzerinde olumlu etkilere sahiptir.
Zencefili
Düzenli olarak tüketilmesi halinde zencefil kilo vermeye de yardımcı olabilir. Bilindiği üzere diyabete sıklıkla yüksek kilo eşlik eder. Zencefilin zayıflamaya yönelik etkilerinin enerji harcamasını artırmasından ve vücuttaki iltihabı azaltmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. 2019 yılında yapılan araştırmanın sonuçlarına göre ise zencefil kilolu insanlarda yağ miktarının, beden kütle indeksinin ve bel-kalça ölçülerinin azalmasına katkıda bulunabilmektedir.
Düzenli zencefil tüketimi kolesterolün düşmesine olumlu katkılarda bulunabilir. Yüksek kolesterol kalp sağlığı üzerinde olumsuz etkilere neden olduğu için zencefilin kalp sağlığı üzerinde de olumlu etkileri bulunur. Özellikle kötü kolesterol olarak da adlandırılan LDL kolesterolün kalp sağlığına zararları vardır ve zencefil tüketimi kötü kolesterolün düşürülmesinde de etkilidir.
Kan dolaşımını artırarak kalp sağlığını destekler ve yüksek tansiyon riskini azaltabilir.
Zencefilin, soğuk algınlığı ve grip semptomlarını hafiflettiği, öksürük ve boğaz ağrısını azalttığı bilinmektedir.
Zencefil Çayı Neye İyi Gelir?
Zencefil çayının özellikle hamilelik döneminde sabahları yaşanan mide bulantılarına iyi geldiği bilinmektedir. Bunun yanı sıra gaz ve şişkinliği önlemeye yardımcı olur, antioksidan içeriği sayesinde soğuk algınlığı ve enfeksiyonlara karşı koruma sağlar, anti-inflamatuar özellikleri artrit ve kas ağrılarına iyi gelir, kalp sağlığını iyileştirir.
ZENCEFİLİN ZARARI VAR MIDIR?
Zencefilin güvenli dozlarda tüketilmesi halinde önemli yan etkileri yoktur. Günlük 5 gramın üzerindeki tüketimi yan etkilerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Zencefilin olası yan etkilerini aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz;
Gaz
Tansiyon düşüklüğü
Mide sorunları ve mide bulantısı
Ağızda tahriş
Kanı sulandırması nedeniyle kanama sorunu.
Zencefil tüketimi, kullanılan ilaçlara bağlı olarak farklı etkileşimlere neden olabilir. Bu nedenle ilaç kullanan bireylerin zencefil tüketimi konusunda mutlaka hekimine danışması gerekir.
KAYNAKLAR:
Ünal, F. U., Göğüş, N., & Bakırcı, G. T. (2019, April). Zencefilin Beslenme ve Sağlık Üzerine Etkileri. In CONGRESS BOOK (p. 728).
Bayar, F. U. (2020). Doğadan gelen mucize: Zencefil (Zingiber officinale). Bahçe, 49(2), 99-110.
