Hatmi Çiçeği

Yazı İçeriği:

• Hatmi Çiçeği Nedir?

• Hatmi Çiçeği Tarihçesi

• Hatmi Çiçeği Kullanım Alanları

• Hatmi Çiçeğinin Sağlığa Faydaları

• Hatmi Çiçeği Çayı Tarifi

HATMİ ÇİÇEĞİ NEDİR?

Hatmi çiçeği veya Althaea officinalis L. Malvaceae familyasına ait olup, Avrupa, Asya ve Amerika’da yetişmektedir. Malvaceae familyası dünyada ortalama olarak 80 cins ve 1000 kadar tür bulundurmaktadır. Familya ülkemizde 14 cins ve 56 tür ile temsil edilmektedir. A. officinalis hatmi çiçeği, deli hatmi, deve gülü veya gülhatmi olarak bilinmektedir. Bataklıklar, çukur alanlar, yol kenarı ve nemli alanlarda yetişmektedir. Endemik olmayan bitki Türkiye, Avrupa (kuzeyi hariç), Filistin, Kafkasya, Suriye, İran, Türkistan, Afganistan`da geniş yayılım alanına sahiptir. Ülkemizde Marmara bölgesi, Batı Karadeniz bölümü, asıl Ege bölümü, yukarı Sakarya, Konya ve orta Kızılırmak bölümleri, yukarı Fırat ve Erzurum-Kars, Hakkari ve Antalya bölümlerinde bulunur. Tıbbi ve aromatik bir bitki olan Hatmi kurutularak genellikle aktarlarda satılmaktadır. Aktarlarda satılan bu bitkiyi insanlar genellikle akciğer temizliği, balgam sökücü, üst solunum yolu rahatsızlıklarında tedavisi amaçlı kullanmaktadır.

HATMİ ÇİÇEĞİ TARİHÇESİ

Althaea officinalis bitkisinin geleneksel tıpta binlerce yıldır kullanıldığı bilinmektedir. Hipokrat bitkiyi yara ve eziklerin tedavisinde, kök dekoksiyonunu ise yaralanmalarda ve kan kaybında kullanılmıştır. Dioscorides, müsilajlı kökün şarap ile hazırlanan dekoksiyonunu dizanteri, idrara zor çıkma ve böbrek taşları için kullanmıştır. Bitkinin ekstraktları deriyi yumuşatan merhem yapımında ve müshil, antiinflamatuvar etken olarak ve ağız yıkama amaçlı kullanılmaktadır. Bitkinin özellikle çeşitli renklerde bulunan çiçekleri ve yaprakları ile hazırlanan karışımı üst solunum yolu enfeksiyonları, boğaz ağrısı, öksürük, karın ağrıları ve yoğun kaşıntıya neden olan cilt rahatsızlıklarda yaygın olarak kullanılabilmektedir.

HATMİ ÇİÇEĞİ KULLANIM ALANLARI

Hatmi çiçeği susuzluk hissini giderir, görüşü kuvvetlendirir, saçın sağlık bir şekilde uzamasını sağlar. İçerdiği tedavi edici özelliklerinden dolayı vücuttaki enfeksiyonu giderir. A. officinalis kökünün dekoksiyonu bal ile karıştırılarak tüketilir. Bu karışım idrar söktürücü, göğüs yumuşatıcı, öksürük nedeniyle boğazda oluşan tahrişlerinde gidermede ve cilt yaralarının tedavisinde yararlanılmaktadır. A. officinalis L. çay olarak tüketilmenin yanında lapa şeklinde vücudun dış kısmına da uygulanarak kullanılabilir. Hatmi çayı sıcak veya soğuk olarak tüketilebilmektedir. Her iki durumda da çay taze olarak hazırlanmalıdır. Eczanelerden de temin edebilen hatmi çiçeğinin ürünlerini doktor tavsiyesi ile kullanılmalıdır. Bu bitki gıda sektöründe de kendine yer bulmuştur. Özellikle koyu renkli çiçeklerin antioksidan özelliklerinin yüksek olması nedeniyle gıda sektöründe değerlendirilebileceği belirtilmektedir. Osmanlıda şerbet yapımında kullanılmıştır. Gülhatmi çiçeklerinin içerdikleri renkler dolayısıyla tekstil ürünlerinde de boyama amaçlı olarak kullanıldığı rapor edilmiştir. Özellikle ipek, pamuk ve yün boyamada kullanılmıştır. Yapılan bir çalışmada A. officinalis ‘den ekstrakte edilen Althaea liflerinin mekanik, termal, kimyasal, kristalografik ve morfolojik özellikleri incelenmiştir. Althaea lifinin kompozit uygulamalarda doğal bir takviye malzemesi olarak da kullanılabileceği belirlenmiştir. Bitki aynı zamanda güzel görüntüsü sebebiyle park, bahçelerde süs bitkisi olarak da kullanılmaktadır.

HATMİ ÇİÇEĞİNİN SAĞLIĞA FAYDALARI

Solunum Yolları Üzerine Etkisi

Hatmi çiçeği mukozal aktiviteyi azaltır, tahrişleri iyileştirebilir. Boğaz iltihabını giderebilir. Kulak, burun ve boğazlardaki komplikasyonların tedavisinde kullanılabilir. Althaea, öksürük önleyici etkileri için de test edilmiştir. Hem ekstresinin hem de izole edilmiş polisakkaritlerin öksürük sıklığını ve şiddetini önemli ölçüde azalttığı bulunmuştur. Başka bir faydası, kuvvetli bir balgam söktürücü olmasıdır. Althaea ekstresi, hayvanlarda trakeal düz kas kasılmalarını inhibe etmiş ve kronik obstrüktif akciğer hastalığının (KOAH) tedavisinde olumlu etki göstermiştir.

Bağışıklık Sistemi Üzerine Etkisi

Bir çalışmada, Hatmi çiçeğinin suyla hazırlanmış özlerinin, bağışıklık sisteminde önemli rol oynayan bazı maddelerin üretimini arttırdığı bulunmuştur. Aynı zamanda, bazı zararlı maddelerin üretimini azaltmıştır. Bu özler, ayrıca bağışıklık hücrelerinin bazı işlevlerini desteklerken, iltihap ve oksidatif stresle savaşmada etkili olabilirler. Başka bir faydası ise bakteri ve virüslere karşı güçlü bir etkisinin olmasıdır. Hatmi çiçeği içerdiği bileşikler sayesinde bağışıklık sistemini güçlendirir.

Kalbe Etkisi

Bulgular, hatmi çiçeği özünün ACE (anjiyotensin dönüştürücü enzim) üzerinde baskılayıcı bir etkisi olduğunu ortaya koymuştur. ACE, kalp yetmezliği, hipertansiyon ve diyabetik nefropati gibi hastalıkların tedavisinde önemli bir faktördür. Hatmi çiçeği türleri, yapılan deneylerde hayvan kalbinin koroner damarlarının dolaşımını artırmıştır. Bu öz, ayrıca organlardaki damarları genişletmiştir. Ekstrakt, platelet agregasyonunu ve tromboz oluşumunu engellemiş ve anestezi altındaki hayvanlarda geçici bir hipotansif (kan basıncını düşürücü) etki göstermiştir.

Beyine Etkisi

Akustik strese maruz kalan hayvanlarda, egzersizlerin ve Hatmi çiçeği ekstratlarının birlikte uygulanmasının, anksiyete ve depresyon sürecinde rol oynayan serotonin reseptörleri üzerinde etkili olduğu ortaya koyulmuştur. Sakinleştirici özelliklere sahip olup halsizlik hissini ortadan kaldırır. Ayrıca Hatmi çiçeği özleri ağrı kesici özellik de gösterebilmektedir. 

Gastrointestinal Sisteme Etkisi

Yapılan çalışmalarda gastrik ülser üzerine etki göstermiştir ve anti-gastrik olarak görülmektedir. A. officinalis'in gastrik koruyucu etkisi flavonoidler ve mukilaj polisakkaritlere atfedilebilir. Ayrıca, Althaea ekstresi kabızlığın tedavisinde kullanılmaktadır. Ayrıca hatmi çiçeği, gastrointestinal komplikasyonları geciktirebilir, anal rahatsızlığı azaltabilir ve anti-diyare ve analjezik ilaç ihtiyacını azaltabilir.

Karaciğere Etkisi

Althaea ekstresinin hayvanlar üzerine uygulandığında, biyokimyasal parametreler; kan hücreleri ve karaciğer enzimlerinde değişiklik olmadığını, ancak kolesterol ve trigliserid seviyelerini düşürdüğünü göstermiştir. Hatmi çiçeği; hepatopankreatik enzimlerin aktivitesi, toplam protein, albümin ve globulin seviyeleri üzerinde etkili olmuştur. Bu parametrelerde önemli iyileşmeler gözlemlenmiştir.

Cilt Üzerine Etkisi 

Althea'nın bazı ekstraktları, UVA ışınları nedeniyle insan cildinde ve akciğerlerde DNA hasarını azaltabilir. Ayrıca, Althea ekstraktında bulunan kimyasal bileşenler, cilt bakım ürünlerinde kullanılabilir. Bir çalışmada Althea ekstraktının hayvanlarda yara iyileşmesini ve egzama tedavisini desteklediği saptanmıştır. Althea'nın özleri, lateks hassasiyetinin belirtilerini azaltmada da etkilidir. Ayrıca, bağışıklık hücrelerinin aktivitesini arttırmakta ve egzamanın tedavisinde kullanılmaktadır.

Böbreklere Etkisi

Hatmi çiçeği türlerinin özleri, böbreklerdeki kalsiyum oksalat birikimini azaltabilir ve idrar yolu taşlarını önleyebilir. Ayrıca, etilen glikol nedeniyle artmış olan idrar oksalatını da azaltabilir. Hatmi çiçeği böbrek rahatsızlıklarının tedavisinde etkili olmaktadır.

Çocuklar Üzerine Etkisi

Hatmi çiçeğinin kurutulmuş kökü, diş çıkaran çocuklar tarafından çiğnenir. Aynı zamanda diş fırçası olarak kullanılır ve diş ağrısını hafifletmeye yardımcı olur. Diş etleri üzerinde olumlu etkisi vardır. Hatmi çiçeğinin ayak banyosu uygulaması, ateşi ılık su banyosuna göre daha hızlı düşürebilir. Ilık süngerle ile yapılan uygulamanın etkisi, ateşli çocuklarda vücut sıcaklığını düşürme açısından propacetamol (ateş düşürücü, ağrı kesici) ile benzerlik gösterir.

HATMİ ÇİÇEĞİ ÇAYI TARİFİ

Hatmi çiçeği çayını hazırlamak için 1 fincan sıcak suya 1-2 çay kaşığı kurutulmuş hatmi çiçeği konulur ve 5-10 dakika demlenmeye bırakılır. Daha sonra süzülür. İsteyenler çayın içine şarkıdaki gibi nane, limon kabuğu ve biraz çörek otu atabilir. Afiyet olsun!

KAYNAKÇA

• ÖZYAZGAN, C. (2023). Hatmi (Althaea officinalis L.) Bitkisinin Genel Özellikleri ve Bazı Aktarlardaki Durumu. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi (KUJINAS), 1(1): 29-37

• KİANİTALAEİ, A. (2019). Althaea Officinalis in Traditional Medicine and modern phytotherapy. Journal of Advanced Pharmacy Education & Research, Vol 9, Issue S2.