Mor havuç (Daucus carota L.) Apiaceae familyasına aittir. Türkiye, Afganistan, Mısır, Pakistan, Hindistan ve Uzak Doğu gibi doğu ülkelerinde geleneksel olarak yetiştirilen mor havuç en az 3000 yıldır yetiştirilmektedir. Avrupa’da ise mor havuç pek popüler değildir. Günümüzde turuncu havuç daha yaygın olmakla birlikte mor havuç tüketimi de giderek artmaktadır. Türkiye’de İç Anadolu bölgesi ve özellikle Konya en önemli üretim bölgesidir.
Besin Değeri
Mor havuç kökleri, yüksek sayıda antosiyanin varlığıyla ilişkili mavimsi mor bir renge sahiptir. Benzer şekilde, birçok çalışma, mor havuç köklerinin diğer renkli sebzelere kıyasla yüksek miktarda fenolik madde içerdiğini göstermiştir.
Mor havuç kökleri, tümü biyolojik aktivitelere önemli katkı sağlayan yüksek polifenol seviyeleri, özellikle antosiyaninler ve fenolik asitler nedeniyle ilginç bir doğal besin kaynağıdır. Mor havuç önemli miktarda karbonhidrat, vitamin, mineral de içermektedir. Bu nedenle, zengin bir besin profiline sahip değerli bir sebzedir.
100 g mor havuç: • Kalori: 42 kcal • Karbonhidrat: 8.01 g • Protein: 0.87 g • Yağ: 0.14 g • Lif: 2.48 g • B-6 vitamini: 0.072 mg • Potasyum: 256 mg • Fosfor: 29 mg • Kalsiyum: 33 mg • Magnezyum: 17 mg • Sodyum: 82 mg • Demir: 0.26 mg • Tiamin: 0.029 mg • Niasin: 1.211 mg içermektedir.
Sağlık Etkileri
Mor havucun içerdiği bileşenler, kronik hastalık riskini azaltmada güçlü bir rol oynayabilmektedir.
Mor havuç ve biyoaktif bileşikleri kanser, kardiyovasküler hastalık, obezite, diyabet gibi çeşitli hastalıklara karşı koruyucu etki göstermektedir. Özellikle yüksek besin değerleri nedeniyle mor havuç iyi bir besin seçimidir.
Hayvanlarda, antosiyaninler ve fenolik asitlerin, inflamatuar belirteçleri inhibe ederek metabolik değişiklikleri ve enflamasyonu azaltmada başarılı olduğu belgelenmiştir. Ayrıca, bitki özlerinden elde edilen poliasetilenler, sağlığı geliştirici özellikleriyle bilinir ve çalışmalar, bunların antiinflamatuar ve antikanser potansiyellerini göstermektedir. Benzer şekilde, antikoagülan, antifungal ve antiinflamatuar etkiler de göstermektedirler. Mor havuç iyi bir poliasetilen kaynağıdır.
Biyolojik olarak temin edilebilen polifenollerin, yüksek kan trigliserit düzeylerinin zararlı etkilerine potansiyel olarak karşı koyduğu ve kardiyovasküler hastalık riskini en aza indirebilecek yararlı sağlık bileşikleri olarak kabul edildiği bildirilmektedir. Yapılan bir çalışmada obez sıçanlarda, karbonhidrat yerine mor havuç ve mor patates kullanılmasının, metabolik sendromun ana bileşenleri olan kan basıncını ve insülin direncini iyileştireceği varsayılmıştır. Başka bir çalışma, mor havuç ve patatesin belirtilen metabolik sağlık yararlarını desteklemekte ve bu sebzelerin, gelişmiş metabolik sağlık için diğer basit karbonhidrat kaynaklarının yerine daha etkili olduklarını doğrulamaktadır.
Antiinflamatuar
Mor havuçta bulunan antosiyaninler, antiinflamatuar biyoaktiviteye sahiptir. Endotel hücrelerinde kemokin ve kemoatraktanlar hücre adezyon faktörlerini azaltarak etki gösterirler. Siyanidin-3-glukozit ve siyanidin sırasıyla mor havuçta bulunan başlıca antosiyanin ve antosiyanidindir. Mor havuç, antosiyaninlere ek olarak, yine antiinflamatuar aktiviteye sahip diğer fitokimyasalları da içerir.
Karaciğer Sağlığı
Yapılan bir çalışma, mor havuç suyu ile sıçanlarda diyetle indüklenen metabolik sendrom tedavisinin, kardiyovasküler ve karaciğer fonksiyonlarının yanı sıra metabolik parametrelerdeki, özellikle abdominal yağ birikimi ve plazma lipid profillerindeki değişiklikleri hafiflettiğini veya tersine çevirdiğini göstermektedir. Mor havuç suyunun bu yarattığı antioksidan ve antienflamatuar etkilerinden antosiyaninlerin sorumlu olması muhtemeldir.
Antikanserojen
Antioksidan aktiviteye sahip bileşikler, kanserojenez, yaşlanma, metabolik olaylar, bağışıklık bozuklukları ve nörodejeneratif hastalıklar gibi birçok sağlık sorununun önlenmesinde önemli roller oynayabilir. Bazı araştırmalar, mor havucun biyoaktif bileşiklerinin antiinflamatuar ve antikanser potansiyeline sahip olduğunu ileri sürmüştür. Mor havuçta bulunan bazı besinler, örneğin mor havuç tüketimiyle kolayca sağlanabilen karotenoidler, antikanser ajanları olarak kabul edilmektedir. Yüksek karotenoid konsantrasyonları, insan vücudundaki oksidatif stres ile ters orantılıdır.
Bir çalışmada mor havuç suyu alımının kan plazmasındaki toplam karotenoid içeriğini artırmanın kolay ve etkili bir yolu olduğu vurgulanmaktadır. Mor havuç, kolon ve meme kanseri de dahil olmak üzere belirli kanser türlerine yakalanma riskini azaltabilir.
Kardiyovasküler Sağlık
Potansiyel bir lif ve polifenol kaynağı olan mor havuç tüketimi, kardiyovasküler hastalık riskinin azalmasıyla ilişkilendirilmiştir çünkü içerdiği biyoaktif fraksiyonlar ile kolesterol ve glikoz gibi molekülleri bağlama yeteneğine sahiptir ve bu istenmeyen maddelerin vücutta bulunabilirliğini azaltmaktadır. Yapılan çalışmalarda saflaştırılmış antosiyaninler, endotelyal inflamatuar antijen ekspresyonunu azaltarak, kardiyovasküler korumada olası bir faydalı etkiyi göstermektedir. Ayrıca diyet lifi, kandaki düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) seviyelerini düşürmeye yardımcı olmaktadır.
Oksidatif Stres
Mor havuç, gastrointestinal sistemdeki reaktif oksijen türlerinin (ROS) seviyesini modüle edebilmektedir. 1 mg/mL mor havuç özü uygulamasının hücre içi ROS inhibe edici kapasite sergilediği ve oksidatif DNA hasarını azalttığı bulunmuştur. Benzer şekilde, mor havuç ekstraktının 400 mg/L veya 800 mg/L dozunda uygulanması, kadmiyum zehirlenmesinin neden olduğu doku dejenerasyonunu iyileştirebilmekte ve ayrıca karaciğer hücrelerine yarar sağlayabilmektedir. Ek olarak araştırmalar, mor havuçtan elde edilen antosiyaninlerin, sıçanlarda d-galaktozun neden olduğu oksidatif stresin oluşmasını önlediğini ortaya koymuştur.
Antidiyabetik
Yapılan son çalışmalarda mor havuç bileşiklerinin glikoz metabolizmasını etkileyebileceği öne sürülmüştür. Araştırmalar, antosiyanin açısından zengin gıdaların alımının artmasının tip 2 diyabet riskini azalttığını göstermektedir. Mor havuçtan elde edilen antosiyaninlerin, özellikle siyanidin 3-ksilosil galaktosidin, a-amilaz, a-glukosidaz ve dipeptidil peptidazın iyi inhibitörleri olduğu bulunmuştur.
Kullanım Alanları
Mor havuç, yüksek düzeyde antosiyanin içeren mavimsi-mor renge sahiptir ve yüksek ısı, ışık ve pH kararlılığı nedeniyle doğal bir gıda renklendiricisi olarak kullanılabilmektedir. Asidik pH değerlerinde mükemmel bir parlak çilek kırmızısı tonu sağlayan mor havuç, meyve suları ve nektarlar, alkolsüz içecekler, konserveler, jöleler ve şekerlemeler dahil olmak üzere çeşitli gıdalarda nutrasötik/fonksiyonel bir bileşen olarak kullanılmaktadır.
Yapay katkı maddeleri üzerindeki kısıtlamalar ve doğal antioksidanlara olan artan talep nedeniyle, bu pigmentler son zamanlarda doğal bir gıda renklendiricisi olarak daha fazla ilgi görmüştür. İçerdikleri açillenmiş antosiyaninlerin yüksek stabilitesi nedeniyle mor havuçtan yapılan doğal gıda renklendiricilerinin kullanımı artış göstermiştir.
10 Maddede Mor Havuç
1- Antosiyoninler bakımından oldukça zengindir. 2- Kardiyovasküler hastalık riskini azaltmaya yardımcı olur. 3- Vücuttaki oksidatif stresi azaltmaya yardımcıdır. 4- Antiinflamatuar bir sebzedir. 5- Mor havuç tüketimi kanser riskini azaltabilmektedir. 6- Karaciğer sağlığına faydalıdır. 7- Antioksidan kaynağıdır. 8- Tip 2 diyabet riskini azaltabilir. 9- Polifenoller ve fenolik asitler içermektedir. 10- Doğal renklendirici olarak gıda endüstrisinde kullanılmaktadır.
Kaynaklar Akhtar, S., Rauf, A., Imran, M., Qamar, M. T. U., Riaz, M., & Mubarak, M. S. (2017). Black carrot ( Daucus carota L.), dietary and health promoting perspectives of its polyphenols: A review. Trends in Food Science and Technology, 66, 36–47.
Ayoub, H. M., McDonald, M. K., Sullivan, J., Tsao, R., Platt, M. J., Simpson, J. C., & Meckling, K. A. (2017). The Effect of Anthocyanin-Rich Purple Vegetable Diets on Metabolic Syndrome in Obese Zucker Rats. Journal of Medicinal Food, 20(12), 1240–1249.
Ayoub, H. M., McDonald, M. K., Sullivan, J., Tsao, R., & Meckling, K. A. (2018). Proteomic Profiles of Adipose and Liver Tissues from an Animal Model of Metabolic Syndrome Fed Purple Vegetables. Nutrients, 10(4), 456.
Kamiloglu, S., Van Camp, J., & Capanoglu, E. (2018). Black carrot polyphenols: effect of processing, storage and digestion—an overview. Phytochemistry Reviews, 17(2), 379–395.
Karkute, S. G., Banerjee, K., Yengkhom, B. K., Tripathi, A., Srivastava, S., Maurya, A., & Singh, B. (2018). Anti-diabetic Phenolic Compounds of Black Carrot (Daucus carota Subspecies sativus var. atrorubens Alef.) Inhibit Enzymes of Glucose Metabolism: An in silico and in vitro Validation. Medicinal Chemistry, 14(6), 641–649.
Metzger, B. T., Barnes, D., & Reed, J. D. (2008). Purple Carrot (Daucus carota L.) Polyacetylenes Decrease Lipopolysaccharide-Induced Expression of Inflammatory Proteins in Macrophage and Endothelial Cells. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 56(10), 3554–3560.
Poudyal, H., Nitert, M. D., & Brown, L. (2010). Comparison of purple carrot juice and β-carotene in a high-carbohydrate, high-fat diet-fed rat model of the metabolic syndrome. British Journal of Nutrition, 104(9), 1322–1332.
Rasheed, H., Shehzad, M., Rabail, R., Kowalczewski, P. Ł., Kidoń, M., Jeżowski, P., Ranjha, M. M. a. N., Rakha, A., Din, A., & Aadil, R. M. (2022). Delving into the Nutraceutical Benefits of Purple Carrot against Metabolic Syndrome and Cancer: A Review. Applied Sciences, 12(6), 3170.
Ulusal Gıda Kompozisyon Veri Tabanı. (2023).
Witrowa-Rajchert, D., Bawoł, A., Czapski, J., & Kidoń, M. (2009). Studies on Drying of Purple Carrot Roots. Drying Technology, 27(12), 1325–1331.
Bu web sitesinde çerez kullanımına izin vermektedir. Web sitesinde gezinmeye devam ederek, bu kullanımı kabul etmiş sayılırsınız. Çerez politikası ve Gizlilik Politikası hakkında detaylı bilgi almak için lütfen ilgili yerlere tıklayınız.
