Kırmızı pancar (Beta vulgaris L.), Chenopodiaceae familyasından bir kök sebzedir. Menşei Akdeniz Bölgesi olup, popülaritesinin artması nedeniyle son zamanlarda Avrupa, Amerika ve Asya kıtalarında yaygın olarak yetiştirilmektedir. Kırmızı pancarın renk yoğunluğu üzerinde genetik çeşitlilik, pigmentasyon ve çevre koşulları etkilidir. Kırmızı pancar, beslenme ve sağlık yararları nedeniyle yüzyıllardır kullanılmaktadır.
Günümüzde dünyanın birçok ülkesinde pancar yetiştirilmekte ve günlük hayatımızda sıklıkla tüketilmektedir. 2018 yılında dünya pancar üretiminin 275,49 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir. Çin’de büyük ölçekte pancar üretimi yapılmaktadır. Asya ülkelerinde pancar yaygın olarak tüketilmektedir.
Besin Değeri
Pancarda, bol miktarda bulunan C vitamini, tiamin, B6 vitamini, β-karoten, A vitamini, K vitamini ve E vitamini, kalsiyum, demir, magnezyum, potasyum, selenyum, çinko, fenolikler, karotenoidler, askorbik asitler ve betalainler insan sağlığı için oldukça faydalıdır. Kırmızı pancar, eşsiz besin öğesi profiliyle mükemmel derecede önemli bir sebzedir.
100 g kırmızı pancar: • Kalori: 38 kcal • Karbonhidrat: 5.40 g • Protein: 1.16 g • Yağ: 0.61 g • Lif: 3.10 g • C vitamini: 5.4 mg • A vitamini: 3 RE • B-6 vitamini: 0.040 mg • Potasyum: 367 mg • Fosfor: 32 mg • Kalsiyum: 19 mg • Magnezyum: 26 mg • Sodyum: 153 mg • Çinko: 0.30 mg • Demir: 0.61 mg • Beta-karoten: 34 µg • Niasin: 0.257 mg • L-askorbik asit: 4.2 mg • Folat: 30 µg içermektedir.
İnsanlarda yüksek emilim ve biyoyararlanıma sahip epikateşin, rutin ve kafeik asit dahil olmak üzere kırmızı pancarda birçok antioksidan bulunmaktadır. Kırmızı pancar en zengin “betalain” kaynağıdır. Önceki çalışmalar, kırmızı pancarın betalain nedeniyle en güçlü antioksidan özelliklere sahip ilk on sebze türü arasında olduğunu belirtmektedir. Yapılan bir diğer çalışma pancarın en yüksek fenolik madde içeriğine sahip sebze olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca, kırmızı pancar iyi bir oksalik asit kaynağıdır.
Sağlık Etkileri
Pancar, askorbik asit, karotenoidler, fenolik asitler ve flavonoidler içeren zengin bir fitokimyasal bileşik kaynağıdır. Pancar betalainler olarak bilinen antioksidan bir grup ve yüksek oranda biyoaktif pigment içeren birkaç sebzeden biridir. Pancar, aynı zamanda bir dizi tıbbi ve terapötik özellik ile donatılmış çok sayıda benzersiz biyoaktif bileşiğe de sahiptir.
Pancarın birçok kısmı analjezik, hepatoprotektif, antioksidan, antimikrobiyal, antienflamatuar, antimigren, antihipertansiyon, antiviral, antihiperglisemik, anti-progestojenik, antialerjik, antitrombotik gibi tıbbi özelliklere sahiptir ve nörodejenerasyonu ve hepatik hasarı önlemektedir. Betalainler, oksidatif stresle ilişkili bozukluklara karşı antioksidan ve radikal süpürücü özellikleri, antikanser, antiviral ve antiparazitoz özellikleri nedeniyle artan ilgi çekmektedir. Bu özellikler, pancarın karaciğer hastalığı, artrit ve hatta kanser gibi oksidatif stres ve kronik inflamasyon ile karakterize edilen klinik patolojilerde kullanılmasına ilgi uyandırmıştır.
Karaciğer ve Böbrek Üzerine Koruyucu Etki
Pancar, antioksidanlar açısından zengindir. Farelerle yapılan bir çalışmada oksidatif strese karşı koruyucu etki gösterdiği belirtilmiştir. Sonuçlar, pancarın Nrf2’yi aktive ederek karaciğeri koruduğunu ve böylece antitümör aktivite gösterdiğini bildirmektedir. Radyasyona bağlı karaciğer hasarı üzerine pancar tedavisinin oksidatif stresi önemli ölçüde azalttığı, kaspaz-3 indirgemesi ile hücre apoptozunu indüklediği ve Sitokrom P450 aktivitesini azaltmanın yanı sıra hayvanlarda GSH-T’yi artırdığı bulunmuştur. Pancarın karaciğeri korumasının yanı sıra böbreği de koruyucu etkisi vardır. Birlikte ele alındığında bu bulgular, pancarın ilaca bağlı karaciğer veya böbrek toksisitesine karşı iyileştirici etkisinin, muhtemelen antiinflamatuar, antioksidan ve anti-apoptoz özelliklerine bağlı olduğunu düşündürmektedir.
Bilişsel İşlevi
Nitrik oksit eksikliğinin biliş bozukluğu ile ilişkili olduğu kabul edilmiştir. Pancar, nitrik oksit bulundurması sebebiyle ilgi görmektedir. Sağlıklı yetişkinlerin araştırmasında, nitrat içeren pancar tarafından indüklenen prefrontal korteks serebral kan akışının değişen parametrelerinin bilişsel işlev gelişimi ile ilişkili olduğu bulunmuştur. Benzer şekilde, yaşlılarda da pancardaki yüksek nitrat takviyesinin bölgesel serebral kan akışını artırabileceği ve böylece bilişselliği geliştirebileceği bulunmuştur. Düşük nitrik oksit biyoyararlanımı ve vasküler fonksiyon bozukluğu olan HIV ile enfekte bireylerde pancar suyu alımı, vasküler fonksiyonlarını akut bir şekilde iyileştirmiştir.
Antiobezite
Araştırmalar kırmızı pancarın obeziteyi azaltmaya yardımcı olduğunu göstermektedir. Obez kadınların nötrofillerinde yüksek düzeyde aktif oksijen türlerinin olduğu ve kırmızı pancar suyunun 24 saatte %0,1-10 konsantrasyonunda oksidatif stresi azalttığı bildirilmiştir. Bu nedenle inflamasyonu ve oksidasyonu azaltmada güçlü bir bitki olan kırmızı pancar, obezite tedavisinde önemli bir role sahiptir.
Ek olarak, yaşlı aşırı kilolu ve obez kişilerde nitrat açısından zengin pancar suyu tüketimi, kan basıncında iyileşme ve sistolik kan basıncında azalma ile ilişkilendirilmiştir. Bu nedenle, kırmızı pancar sadece kilo vermeye yardımcı olmakla kalmaz, aynı zamanda kan şekerini düzenlemekte ve nitratların varlığından dolayı kan basıncını düşürmektedir.
Betalain İçeriği
Betalainler, kırmızı pancarda yüksek konsantrasyonda bulunan, suda çözünür, nitrojen içeren pigmentlerdir. Betalain ailesinin üyeleri, kırmızı-mor renkli betasiyanin pigmentleri veya sarı-turuncu renkli betaksantin pigmentleri olarak kategorize edilmektedir.
Betalain pigmentlerinin hücresel bileşenleri oksidatif hasardan koruduğu çeşitli in vitro çalışmalarla gösterilmiştir. Yapılan bir çalışmada, iki betalain metabolitinin (betanin ve betanidin) linoleat hasarını azalttığı gösterilmiştir. Araştırmalar ayrıca pancarda bulunan en bol betalain olan betaninin, lipit peroksidasyonunun en etkili inhibitörü olduğunu bildirmiştir. Pancar, aynı zamanda mükemmel antioksidanlar olduğu bilinen rutin, epikateşin ve kafeik asit gibi yüksek oranda biyoaktif fenolikler içerir.
Oksidatif Stres
Kırmızı pancar içerdiği betalainler, fenolik asitler, saponinler, alkaloitler, steroidler/triterpenler, kateşinler ve flavonoidler nedeniyle en güçlü 10 antioksidan sebze arasında yer almaktadır. Bu yüzden pancar, anti-inflamatuar, fungisidal ve hücre hasarını önleyen bir gıdadır.
Kırmızı pancar, hücrelerin DNA hasarını engellemektedir ve oksidatif stresi de azaltmaktadır. Pancarın antioksidan aktivitesi, hücre metabolizmasını değiştirebilen, DNA hasarına, lipitlerin ve proteinlerin yapısal ve fonksiyonel bozulmasına neden olabilen serbest radikallerin neden olduğu oksidatif hasara karşı savunma görevi görmektedir.
Gebelikte Etkisi
Pancar gebelikte besin desteği olarak oldukça faydalıdır. Yüksek folik asit içeriği nedeniyle çeşitli doğum kusurlarını ortadan kaldırmaya yardımcı olmaktadır. Ayrıca doku büyümesine yardımcı olmakta ve geliştirmektedir. Bebeğin omurilik gelişimi için de faydalıdır. Buna ek olarak insanlarda göz sağlığı için faydalıdır. Kırmızı pancar, gözün retinal kısmı için iyi olan karotenoidler de dahil olmak üzere bir dizi sağlığı geliştirici bileşik içerir. Bu bileşikleri sisteme eklemenin en iyi yolu çiğ pancar tüketimidir.
Antiinflamatuar
Pancarda en bol bulunan betalain olan betaninin; siklooksijenaz, hipokloröz asit süpürücü ve inflamasyon reaksiyonu sırasında nötrofiller tarafından üretilen oksidanların inhibisyonu yoluyla antiinflamatuar aktiviteye sahip olduğu bulunmuştur. Bu kanıtlara dayanarak, bir dizi çalışma, insanlarda oksidatif stresin neden olduğu hastalıkları önlemek ve tedavi et[1]mek için bu pigmenti içeren gıdaların alımını değerlendirmiştir. Bitki özlerinden elde edilen betalainler, biyokimyasal yanıtla ilgili enzimleri (lipoksijenaz ve siklooksijenaz) etkisiz hale getirerek antiinflamatuar etki göstermektedir. Ayrıca osteoartrit ile ilişkili rahatsızlıkları azaltabilirler.
Bu nedenle, antioksidan ve antiinflamatuar aktiviteleri olan pancar suyu, obezite tedavisi için önemli bir nutrasötik olarak hizmet edebilir.
Kullanım Alanları
Kırmızı pancar tıpta Antik Yunan ve Roma döneminden itibaren kullanılmaktadır. Yaprakları gıda olarak tüketilirken, kök kısmı hastalıklar için kullanılmıştır.
Son zamanlarda sağlıklı gıdaya olan talep, tüketicilerin kırmızı pancara olan ilgisini de artırmıştır. Nitekim kırmızı pancarın tek başına ve çiğ tüketimi dışında salataları, çorbaları, sebze yemekleri, kavurması ve zeytinyağlıları tüm mutfaklarda yaygınlaşmıştır.
Ayrıca son yıllarda kırmızı pancarın pigmentleri gıda endüstrisinde doğal renklendirici ve gıda ürünlerinde katkı maddesi olarak da kullanılmaktadır. Pancar, yoğurt, dondurma gibi ürünlere doğal renk kazandırır.
10 Maddede Kırmızı Pancar
1- En zengin “betalain” kaynağıdır. 2- Bilişsel fonksiyonları geliştirir. 3- Oksidatif stresi azaltır. 4- Antiinflamatuar bir sebzedir. 5- Yüksek folik asit içeriği sebebiyle gebelik döneminde faydalıdır. 6- Karaciğer ve böbrek için koruyucu etkiler göstermektedir. 7- En güçlü antioksidan özelliklere sahip 10 sebze türünden biridir. 8- İyi bir oksalik asit kaynağıdır. 10- Doğal gıda renklendiricisi olarak kullanılmaktadır.
Kaynaklar
Akan, S., Tuna Gunes, N., & Erkan, M. (2021). Red beetroot: Health benefits, production techniques, and quality maintaining for food industry. Journal of Food Processing and Preservation, 45(10), e15781.
Azeredo, H. M. (2009). Betalains: properties, sources, applications, and stability–a review. International journal of food science & technology, 44(12), 2365-2376.
Chen, L., Zhu, Y., Hu, Z., Wu, S., & Jin, C. (2021). Beetroot as a functional food with huge health benefits: Antioxidant, antitumor, physical function, and chronic metabolomics activity. Food Science and Nutrition, 9(11), 6406–6420.
Usman, M., & Davidson, J. (2015). Health benefits of beetroot. Mendon Cottage Books.
FoodData Central. (2019).
Fu, Y., Shi, J., Xie, S., Zhang, T., Soladoye, O. P., & Aluko, R. E. (2020). Red Beetroot Betalains: Perspectives on Extraction, Processing, and Potential Health Benefits. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 68(42), 11595–11611.
Hadipour, E., Taleghani, A., Tayarani‐Najaran, N., & Tayarani‐Najaran, Z. (2020). Biological effects of red beetroot and betalains: A review. Phytotherapy Research, 34(8), 1847-1867.
Lechner, J. F., & Stoner, G. D. (2019). Red Beetroot and Betalains as Cancer Chemopreventative Agents. Molecules, 24(8), 1602.
Masih, D., Singh, N., & Singh, A. T. (2019). Red beetroot: A source of natural colourant and antioxidants: A review. Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry, 8(4), 162–166.
Nayik, G. A., & Gull, A. (Eds.). (2020). Antioxidants in Vegetables and Nuts-Properties and Health Benefits. Singapore:: Springer.
Ninfali, P., & Angelino, D. (2013). Nutritional and functional potential of Beta vulgaris cicla and rubra. Fitoterapia, 89, 188-199.
Odoh, U. E., Ezugwu, C. O., & Okoro, E. C. (2012). Quantitative phytochemical, proximate/nutritive composition analysis of Beta Vulgaris Linnaeus (Chenopodiceae). Planta Medica,78(11), PI116.
Bu web sitesinde çerez kullanımına izin vermektedir. Web sitesinde gezinmeye devam ederek, bu kullanımı kabul etmiş sayılırsınız. Çerez politikası ve Gizlilik Politikası hakkında detaylı bilgi almak için lütfen ilgili yerlere tıklayınız.
