Botanik olarak kiraz grubu (Prunus avium L) meyveleri sert çekirdekli meyveler olarak tanımlanır. Genellikle sofralık meyve olarak tüketilmesinin yanı sıra, ticari olarak besin sanayisinde yaygın şekilde kullanılmaktadır.
Kiraz, ılıman iklim koşullarında iyi yetişir. Sıcaklığın –20 °C nin altına sık sık düştüğü yerlerde kiraz yetiştiriciliği yapılmamalıdır.
Kiraz üretimi, dünyada geniş bir yayılım göstermesine rağmen; Türkiye, ABD, Fransa ve İtalya’da önemli ölçüdedir. 2018 yılında 2 milyon 548 bin ton dünya kiraz üretiminin %25’ini Türkiye, %12’sini ABD oluşturmaktadır. Kiraz, ülkemizin her yöresinde az çok yetiştirilmekle beraber temel geçim kaynağı olduğu illerimiz Manisa, İzmir, Afyon, Isparta, Bursa, Kocaeli, Sakarya, Konya, Artvin, Zonguldak, Kastamonu ve Amasya olarak sıralanabilir.
Besin Değeri
Kirazların kalorisi düşüktür ve lif, vitaminler, mineraller ve biyoaktif bileşenlerle doludur. Kirazlar C, A ve K vitaminlerini içerir. Her uzun saplı meyve potasyum, magnezyum ve kalsiyum da sağlar. Ayrıca beta-karoten gibi antioksidanları ve temel besin maddesi olan kolini de içerirler. %83’ü su olan kirazların 100 gramında 63 kcal enerji vardır.
100 g kiraz: • Karbonhidrat: 22,09 g • Lif: 2,1 g • Protein: 1,1 g • Yağ: 0,2 g • A Vitamini: 64,0 IU • C Vitamini: 7,0 mg • Potasyum: 222,0 mg • Kalsiyum: 13,0 mg içermektedir.
Sağlık Etkileri
Rengi, hoş kokusu ve tadı ile yaz mevsiminin en sevilen meyvelerinden olan kirazın sapından çekirdeğine kadar tüm bölümlerinin sağlık açısından birçok faydası bulunur.
Kiraz meyvesi, nispeten düşük kalori içeriğine ve lif, polifenoller, karotenoidler, C vitamini, potasyum da dahil olmak üzere biyoaktif gıda bileşenlerine sahip, besleyiciliği yoğun bir besindir. Ayrıca kirazlar iyi bir triptofan, serotonin ve melatonin kaynağıdır. Polifenoller, melatonin, karotenoidler, E ve C vitaminleri, kirazların antioksidan ve antiinflamatuar özelliklerine katkıda bulunur.
Kiraz grubu kırmızı meyvelerin yüksek oranda içerdikleri biyoaktif bileşenler (örn., antosiyaninler, hidroksisinamik asitler, flavanoller vb.) göz önüne alındığında, tüketimlerinin sağlığı desteklemesi ile hastalıklara yakalanma riskleri azalabilir.
Antosiyanince zengin kırmızı meyvelerin tüketimi ile birlikte KVH, kanser ve inflamatuar süreçler dahil olmak üzere reaktif oksijen türlerinin (ROS) neden olduğu bozuklukların azalabileceği düşünülmektedir.
Antiinflamatuar
Kirazlar, antioksidan ve antiinflamatuar etkilere sahip flavonoidler ve antosiyaninler dahil olmak üzere yüksek düzeyde polifenolik bileşikler içerir.
Tek taraflı yoğun bacak egzersizinin oksidatif hasar ve kas fonksiyonu üzerindeki etkilerinin, kiraz çeşitlerinden biri olan Montmorency kiraz suyu konsantresi tüketimiyle azaltılıp azaltılmadığı araştırılmıştır. Çalışma sonucunda erkek sporcularda Montmorency kiraz suyu tüketimi, tek taraflı egzersizin neden olduğu oksidatif hasarı zayıflatmış ve yoğun egzersizden sonra izometrik kas gücünün geri kazanılmasını iyileştirmiştir.
Başka bir çalışma, günde iki kez Jerte Valley kirazları (Cáceres, Extremadura, İspanya) ile yapılan bir nutrasötik ürünün tüketiminin gençlerde (20-30 yaş), orta yaşlı (45–55 yaş) ve yaşlı (65–75 yaş) deneklerde gece dinlenme, idrar 6-sülfatoksimelatonin ve idrar antioksidan kapasitesi üzerindeki etkisini değerlendirdi. Ürünün alımı, tüm deneklerde gerçek uyku süresini ve uykuda hareketsizliği önemli ölçüde artırmıştır. Sonuç olarak, Jerte Valley kirazları ile yapılan nutrasötik bir ürünün tüketimi gece uykusunu iyileştirir ve insanlarda antioksidan etkiye sahiptir.
Kiraz tüketiminin fizyolojik etkilerini değerlendirmek için Bing kirazı tüketen 10 sağlıklı kadında plazma ürat, antioksidan ve inflamatuar belirteçler ölçüldü. 22-40 yaş arası kadınlar, bir gece aç kaldıktan sonra iki porsiyon (280 g) kiraz tüketti. Plazma ürat, dozdan 5 saat sonra azaldı. Kiraz tüketiminden sonra plazma üratındaki azalma, kirazların gut önleyici etkinliğini destekledi. Azalmış inflamatuar indekslere (CRP) yönelik eğilim, kirazlardaki bileşiklerin inflamatuar yolları engelleyebileceğine dair kanıtlar oluşturdu.
Antidiyabetik
Hem tatlı hem de ekşi kirazlardan elde edilen özlerin tüketilmesi, sıçanlarda ve farelerde alloksanın neden olduğu diyabeti önlemiştir. Farelere ve sıçanlara verilen yüksek yağlı diyetlere kiraz özü veya saflaştırılmış antosiyaninler eklenmesi, kiraz ürünleri olmadan yüksek yağlı diyetlerle beslenen gruplarla karşılaştırıldığında dolaşımdaki glikoz, insülin ve karaciğer trigliseridlerini azaltmıştır.
Kalp Sağlığı
Kan lipitleri yüksek olan aşırı kilolu ve obez deneklerle yapılan çalışmada, 4 hafta boyunca kiraz suyu tüketiminin ardından VLDL ve trigliseritler/yüksek yoğunluklu lipoprotein (TG/HDL) oranında bir düşüş bildirilmiştir.
Kiraz tüketiminin kan basıncına etkisi 7 çalışmada incelendi; hem sistolik kan basıncı hem de diyastolik kan basıncı, genç ve yaşlı erişkinlerde tek doz 300 mL Bing kiraz suyu tüketimi ile 2 saat içinde önemli ölçüde düşürüldü.
Diyabetik kadınlarla yapılan bir çalışmada, 40 g/gün kiraz konsantresi (antosiyaninler 720 mg/gün) ile 6 haftalık takviye, takviye öncesi değerlerle karşılaştırıldığında hem sistolik kan basıncını hem de diyastolik kan basıncını önemli ölçüde azaltmıştır.
Mevcut literatür, düzenli kiraz tüketiminin tip 2 diyabet ve kardiyovasküler hastalık insidansını azaltabileceği sonucunu desteklemektedir.
Kas Sağlığı
20 maraton koşucusu, bir maraton koşusundan 48 saat önce ve 48 saat boyunca ya kiraz suyu ya da plasebo tüketti. Araştırma sonucunda kiraz suyunun, toplam antioksidan kapasiteyi artırarak, enflamasyonu, lipid peroksidasyonunu azaltarak ve böylece kas fonksiyonunun gelişmesine yardımcı olarak, yorucu egzersizin ardından iyileşmeye yardımcı olmak için geçerli bir araç olduğu görüldü.
Randomize, plasebo kontrollü bir çalışmada kiraz suyu karışımının egzersize bağlı kas hasarı semptomlarını önlemedeki etkinliği test edilmiştir. 14 erkek üniversite öğrencisi, arka arkaya sekiz gün boyunca günde iki kez 355 ml kiraz suyu karışımı veya plasebo tüketti. Araştırma sonucunda, veriler kiraz suyunun egzersize bağlı kas hasarının bazı semptomlarını azaltmaa etkili olduğunu göstermektedir.
Artrit Atakları ve Gut Hastalığı
Taze ve konserve kirazların sağlık yararları ile ilgili ilk çalışma 1950 yılında gut hastalarında yapılmıştır. Bu çalışmanın sonuçları, taze veya konserve kiraz tüketiminin artrit ataklarını önlediğini ve 12 hastanın hepsinde plazma ürik asit konsantrasyonlarını normal seviyelere geri getirdiğini gösterdi.
633 gut hastasıyla yapılan bir vaka çalışmasında, 2 günlük bir süre boyunca taze kiraz veya kiraz özü tüketimi, kiraz almamaya kıyasla %35 daha düşük gut atağı riski ile ilişkilendirilmiştir.
Kullanım Alanları
Türk halk hekimliğinde kirazın kullanımı 3 farklı alanda görülmektedir: • Sindirim sistemini iyileştirmek ve kabızlık tedavisi için kiraz tüketimi • Öksürüğü geçirmek için kiraz sapı • Böbrek taşı düşürebilmek için kiraz sapı kurusunun kaynatılarak içilmesi Aynı zamanda kiraz kozmetik sektöründe de kullanılmaktadır. Kiraz canlandırıcı, antioksidan ve nemlendirici özellikleri sayesinde oldukça faydalı bir kozmetik içeriktir.
Kiraz meyvesi içindeki antioksidan C vitamini ve hücre yenilenmesini artırmaya yardımcı meyve asitleri sayesinde cildi aydınlatır ve ışıldamasına yardımcı olur. Ayrıca nemlendirici ve koruyucu özelliklerine ek olarak bitki şekerleri, A ve B vitaminleri bakımından da zengindir. Bu da cildinizin yumuşak ve sağlıklı hissetmesini sağlar.
10 Maddede Kiraz
1- Antioksidanca zengindir: Oksidatif stresi azaltır. 2- Enflamasyonu azaltır. 3- Egzersiz sonrası kas ağrılarını hafifletir. 4- Tip 2 diyabet ve kardiyovasküler hastalık insidansını azaltabilir. 5- Kolesterol seviyelerini düşürür. 6- Gut hastalığı ataklarını önleyebilir. 7- Melatonin içerir: Daha iyi uyku ve mutluluk sağlar. 8- Alzheimer’a karşı: Hafızayı güçlendirir. 9- Kanser riskini azaltabilir. 10- Kirazın ana etkenleri olan şeker, alfa-hidroksi asit ve C vitamini, cildin parlaklığını artırmaya yardımcı olur.
Kaynaklar
Bowtell, J. L., Sumners, D. P., Dyer, A., Fox, P., & Mileva, K. N. (2011). Montmorency cherry juice reduces muscle damage caused by intensive strength exercise. Medicine and science in sports and exercise, 43(8), 1544–1551.
Connolly, D. A. J., McHugh, M. P., & Padilla-Zakour, O. I. (2006). Efficacy of a tart cherry juice blend in preventing the symptoms of muscle damage. British journal of sports medicine, 40(8), 679-683.
Demirci, Ö. Ü. B., Baysan, Ö. Ü. M., Kazkondu, İ., & Hakkı, S. A. Ş. Ö. Ü. (Eds.). (2021). Halkbilimi Bağlamında Türkiye’de Yeme-İçme Kültürü. Eğitim Yayınevi.
Garrido, M., Espino, J., González-Gómez, D., Lozano, M., Cubero, J., Toribio-Delgado, A. F., ... & Rodríguez, A. B. (2009). A nutraceutical product based on Jerte Valley cherries improves sleep and augments the antioxidant status in humans. e-SPEN, the European e-Journal of Clinical Nutrition and Metabolism, 4(6), e321-e323.
Howatson, G., McHugh, M. P., Hill, J. A., Brouner, J., Jewell, A. P., Van Someren, K. A., ... & Howatson, S. A. (2010). Influence of tart cherry juice on indices of recovery following marathon running. Scandinavian journal of medicine & science in sports, 20(6), 843-852. Jacob, R. A., Spinozzi, G. M., Simon, V. A., Kelley, D. S., Prior, R. L., Hess-Pierce, B., & Kader, A. A. (2003). Consumption of cherries lowers plasma urate in healthy women. The Journal of nutrition, 133(6), 1826-1829.
Kelley, D. S., Adkins, Y., Reddy, A., Woodhouse, L. R., Mackey, B. E., & Erickson, K. L. (2013). Sweet bing cherries lower circulating concentrations of markers for chronic inflammatory diseases in healthy humans. The Journal of nutrition, 143(3), 340-344. Kelley, D. S., Adkins, Y., & Laugero, K. D. (2018). A Review of the Health Benefits of Cherries. Nutrients, 10(3), 368.
Kurt, B. (2018). Malatya ili Doğanşehir ilçesi halk hekimliği uygulamalarında eski türk inanışlarının yansımaları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(57):50-58.
Bu web sitesinde çerez kullanımına izin vermektedir. Web sitesinde gezinmeye devam ederek, bu kullanımı kabul etmiş sayılırsınız. Çerez politikası ve Gizlilik Politikası hakkında detaylı bilgi almak için lütfen ilgili yerlere tıklayınız.
