Kavun, Cucurbitaceae familyasına ait Cucumis cinsinin bir üyesidir. Dünya çapında özellikle tropik ülkelerde en çok tüketilen meyve bitkilerinden biridir. Tadı kabak ve bal özü karışımı gibidir. Ağ gibi bir dış tabakası, yeşilimsi-turuncu kabuğu ve beyaz eti ile tatlıdır.
Bu meyve, toprak çeşitliliğine iyi uyum sağlayan dünyanın ılıman iklim bölgelerinde yetiştirilmektedir. 20-30 °C arasında iyi gelişmektedir. Ana üretici Çin olmak üzere, yıllık üretimi son on yıldır 30 milyon ton civarında dalgalanmaktadır. Türkiye kavun üretiminde dünyada ikinci sırada gelmektedir. Ülkemizde yılda ortalama 2 milyon ton kavun üretilmektedir. Türkiye’deki kavun üretiminin yaklaşık %50’si Akdeniz ve İç Anadolu Bölgeleri’nde yapılır. Türkiye’de üretilen kavunun büyük bir kısmı Orta Doğu ve Avrupa ülkelerine ihraç edilmektedir.
Kavun, genellikle fenolik fraksiyonu ve ayrıca amino asitleri, organik asitleri ve diğer özelliklerinden dolayı yüksek antioksidan aktivitelerine atfedilen potansiyel sağlık yararları olan önemli bir besindir.
Besin Değeri
Kavun, en çok tek başına meyve olarak tüketilir. Ancak aynı zamanda meyve sularına, nektarlara, kompostolara veya reçellere dönüştürülür, böylece tohumlardan (%3-7) ve kabuklardan (%25-44) oluşan yan ürünler oluşturulur. Kavun tohumları çeşide bağlı olarak %17-31 aralığında değişen protein içerir. Özellikle bazı ülkelerde kurutulmuş tohumlar, iyi bir yağ ve protein kaynağı oldukları için insan diyetine dahil edilmektedir; kabuklar ise yüksek pektin, selüloz, hemiselüloz ve lignin içeriğine sahiptir. Diğer çalışmalar kavun kabuklarında karotenoidler, limonen ve polimetoksi flavonların varlığını bildirmiştir. Ek olarak, her iki yan ürün de lif ve mineraller gibi diğer besin türlerini ve flavonoidler, fenolik asitler gibi fenolik bileşikleri içermektedir.
100 g kavun 28 kcal’dir ve • Karbonhidrat: 6,58 g • Protein: 1,1 g • Lif: 0,9 g • Kalsiyum: 11,0 mg • Demir: 0,3 mg • Potasyum: 182,0 mg içermektedir.
Sağlık Etkileri
Kavun, insan sağlığına fayda sağlayabilen önemli bir besin kaynağıdır. Yıllar geçtikçe, bu meyve, farklı yerel bölgelerde çok sayıda farklı araştırmalara konu olmuştur. Kavun fitokimyasal içeriğine bağlı olarak antioksidan, antiinflamatuar, antikanserojen, antidiyabetik, antiplatelet, antihelmintik ve hepatoprotektif özelliklerinin yanı sıra diüretik ve analjezik etkiye sahiptir.
Aşağıda bazı sağlık etkileri sıralanmıştır.
• Düşük sodyum ve yüksek potasyum içeriği nedeniyle tansiyonun dengelenmesinde rol oynar. • Sıvı oranı nedeniyle su kaybını önler, cildin nemlenmesini sağlar. • İçeriğindeki A ve C vitamini nedeniyle sağlıklı saç ve cilt görünümü sağlar. • Konstipasyonu giderir. • Kavun, lezzetini, aromasını ve sağlık yararlarını belirleyen çok sayıda farklı bileşen içerir. Bu meyve, yüksek antioksidan bileşik içeriğine ve düşük yağ asitleri ve kolesterol içeriğine sahip olduğu için sağlıklı diyetlerde önerilen değerli bir besin kaynağıdır.
Antidiyabetik
Mevcut çalışmalarda, kavun çeşitlerinin, özellikle bazı yerel ve yabani çeşitlerin, insan sağlığına fayda sağlayabilecek iyi beslenme özelliklerine sahip olduğu gözlemlenmiştir. Tip 2 diyabet ve kardiyovasküler hastalıklar gibi obezite ve ilişkili metabolik sendromların prevalansı dünya çapında artmaktadır. Diyabet tedavisi genellikle egzersiz, diyet modifikasyonu ve farmakoterapi gibi çoklu müdahaleleri gerektirir. Momordica charantia (yaygın olarak acı kavun olarak bilinir), diyabet ve komplikasyonlarını yönetmek için tüm dünyada yüzyıllardır yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bireysel gıda seçimleri yapılırken dikkatli olunmalıdır, özellikle tatlı kavunlar diyabetli bireyler için sakıncalı olabilir.
Antioksidan
Antioksidanları yiyeceklerle birlikte veya diyet takviyeleri olarak tüketmek giderek daha önemli hale geliyor. Son yıllarda antioksidanlar, proteinler, karbonhidratlar, lipitler, vitaminler, mineraller ve diyet lifi yanında yedinci bir besin kategorisi olarak anılmaktadır.
Ekstraktların antioksidan aktivitesini araştırmak için oksijen radikal absorbans kapasitesi (ORAC) uygulanır. Kavunun ORAC skoru 253 olarak belirtilmiştir. Antioksidan aktivite, vitaminlerin ve polifenollerin varlığıyla ilişkilidir ve kronik hastalıklardan sorumlu oksidatif stresin önlenmesinde önemli bir rol oynar. Kavunun tüm bölümlerinin toplam antioksidan aktivitesinin sonuçları; meyve suyu, posa ve kabuk (sırasıyla 323.21 ± 53.80, 220.38 ± 40.50 ve 336.78 ± 102.86 µg/g). Yeni kesilmiş kavun dokusunda 153.3 ± 18.0 µg/g gibi daha düşük bir değer bildirildi. Bununla birlikte, tohumlar 653.67 ± 169.20 µg/g ile önemli ölçüde en yüksek değere sahipti. Bu sonuçlar tohumları önemli bir doğal antioksidan kaynağı olarak gösterdi.
Diyete Etkisi
Diyet lifi alımının sağlık için faydalı olduğu iyi bilinmektedir. Bu nedenle, lif açısından zengin yan ürünlerin gıdalara eklenmesi bazı diyetlerde var olan eksikliği telafi edecektir. Bu bağlamda, kavun kabuklarından elde edilen unun ve kavun tohumlarının içerik maddesi olarak fırıncılıkta kullanılması, lif ve fenolik bileşikler sağlar. Böylece fırınlanmış ürünlerde daha iyi besleyici ve fonksiyonel özellikler elde edilir.
Mineral alımı, sağlıklı bir diyetin sürdürülmesi için esastır. Kalsiyum, kemik ve diş gelişiminde olduğu kadar hipertansiyonun tedavisinde ve önlenmesinde de önemli bir role sahiptir. Potasyum ve magnezyum gibi diğer mikro besinler, kalp atışının düzenlenmesinde ve kan basıncının düşürülmesinde önemlidir. Kavun kabukları ve çekirdekleri karşılaştırıldığında, tohumlarda biraz daha yüksek mineral içeriği bulunmuştur. Kalsiyum kabuklarda ana element iken, tohumlarda potasyum ana element olmuştur. Magnezyum ve kalsiyumdan önemli ölçüde daha yüksek potasyum içeriği bildirilmiştir.
Bitkisel yağlar, insan sağlığı için çok önemli kabul edilen omega-6 ve omega-3 gibi tekli ve çoklu doymamış yağ asitleri açısından zengindir. Kalp hastalığı, kanser, hipertansiyon ve otoimmün bozuklukların riskini azaltmada rol oynarlar, ancak esansiyel yağ asitleri vücutta sentezlenemez ve bu nedenle diyet yoluyla alınmaları gerekir. Kavun çekirdeği yağında yüksek miktarda linoleik ve oleik asit bulunur. Ayrıca, birkaç kavun çeşidinin tohumlarında konjuge linolenik asitler de rapor edilmiştir, bu da onları bu doğal fitokimyasalların bilinen birkaç kaynağından biri yapmaktadır.
Kullanım Alanları
Kavun içerikli dondurmalar süt bileşiğinden dolayı ara öğünlerde tokluk hissini uzatabilecek ve diyabetli bireylere belirli ölçülerde önerilebilecek bir gıdadır.
Kavun kabuklarının zengin içeriği dolayısıyla kurutularak kullanılması söz konusudur. Kurutma işlemleri arasında, dondurarak kurutma, genel gıda kalite özelliklerinin daha iyi korunmasına izin veren yöntem olarak kabul edilmektedir. Kuruyan bu malzemelerin öğütülmesi de toz haline dönüşmesini sağlayacaktır. Kavundan elde edilen un; kek, ekmek ve yoğurt gibi farklı gıda ürünlerine katılarak besin değerlerini zenginleştirebilir. Ayrıca, kurutulmuş malzemenin kendisi yeni bir gıda bileşeni oluşturabilir: gıda endüstrisinde çok çeşitli uygulamalara sahip glutensiz unlar buna örnektir.
Kavun çekirdeklerinin genel kullanım alanının çerez, emülsifiye edici, lezzetlendirici ve koyulaştırıcı olduğu bilinmektedir. Doğal kaynakların azaldığı bu dönemde gıda atığından besin üretimi gerçekleştirmek büyük öneme sahiptir. Aynı zamanda kavun çekirdekleri gıda atığı olarak bilinse de, Osmanlı zamanından beri tıp amaçlı da kullanılmaktadır. Kaynaklarda kavun çekirdeklerinin diüretik olduğu ve kronik veya akut egzamada yararlı olduğu belirtilmiştir. Alternatif tıpta ise, sakin bir uyku uyumak, sindirim sistemini dengelemek, ishal ve kabızlık sorunlarını birkaç saat içinde çözmek için de kullanılmaktadır.
15. ve 16. yüzyıl Osmanlı saray mutfağında kavun dolması önemli bir yere sahiptir. Kavun dolması, kavunun içi doldurularak yapılan etli dolmadır. Fatih Sultan Mehmet’in en sevdiği yemeklerden birisidir. Sübye ise bir diğer Osmanlı mutfağından günümüz Türk mutfağına taşınan, kültürel geleneklerimize göre bölgesel olarak üretilip tüketilen fakat unutulmaya başlanan hatta bilinmeyen kavun tüketimidir, kavun çekirdeklerinin kullanıldığı sübyenin gastronomi ve sağlık açısından önemi bulunmaktadır.
Gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde gıda üreticileri süt kaynaklarının yetersizliği, tüketicilerin diyet tercihleri, alerjen ve süt ürünlerine duyarlılığı nedeniyle sebze ve meyve kaynaklarından elde edilen alternatif süt ve süt ürünlerinin araştırılması ve geliştirilmesi üzerinde yoğunlaşmıştır. Kavun çekirdeği sütü ile yapılan araştırmada, bu içeceğin alternatif bitkisel süt olabileceği gösterilmektedir. Yüksek protein içeriği (% 3,6) ve laktoz içermeyen içeriği nedeniyle soyaya alternatif bir ürün olarak gösterilmektedir. Bu nedenle bitki kaynaklı bir süt içeceği olmasından dolayı laktoz intoleransı olan bireyler ve veganlar için alternatif bir besin kaynağı olarak kullanılabilir.
10 Maddede Kavun
1- Kavunun birçok türü vardır. Tatlı kavunun en yaygın türü cucumis melo veya kantaluptur. Acı kavun ise Asya ülkelerinde tüketilmektedir. 2- Yüksek potasyum içeriği sayesinde tansiyonu düzenler. Su oranı sebebiyle kabızlığı giderir, C vitamini içeriği ile güçlü bir antioksidandır. 3- Lif içeriği sayesinde kavun, bağırsak hareketlerini düzenlemede önemlidir. 4- Kavun, vücut hücrelerini UV ışınlarından koruyan özellikle yüksek bir E vitamini içeriğine sahiptir. A vitamini içeriğiyle cildi ve saçı esnek tutar ve göz sağlığı için önemlidir. 5- Kavun çekirdekleri; A, B ve C vitaminler ile magnezyum içermektedir. İçeriğinde demir, kalsiyum ve değerli yağlar bulunmaktadır. 6- Kavunların %90’ı su ve %9’u karbonhidrattır. 7- Karotenoid maddesi içeriği ile kanseri engelleyici özelliği bulunur. Kan pıhtılaşmasını engeller. Kan basıncını dengelemeye yardımcı olur. 8- Kabuğunun dondurularak kurutulmasıyla un elde edilerek çeşitli kullanımları olabilir. 9- Kavunda şeker oranı yüksektir. Bu yüzden diyabet hastalarının dikkatli tüketmesi gerekir. 10- Osmanlı zamanında kavun çekirdeklerinin diüretik ve kronik veya akut egzamada yararlı olduğu düşünülmüştür.
Kaynaklar
Akubor,P.I. (2003). Influence of storage on the physicochemical, microbiological and sensory properties of heat andchemically treated melon-banana beverage. Plant Foods for Human Nutrition, 58: 1–10
Al-Sayed, HM ve Ahmed, AR (2013). Kekte doğal bir diyet lifi ve antioksidan kaynağı olarak karpuz kabukları ve sharlyn kavun kabuklarının kullanılması. Tarım Bilimleri Yıllıkları, 58 (1), 83-95.
AL Amaro, JF Fundo, A. Oliveira, JC Beaulieu, JP Fernandez-Trujillo, DPF Almeida, J. Sci. GıdaAğrı. 93, 828–837 (2013).
Basch E, Gabardi S, Ulbricht C: Acı kavun (momordica charantia): Etkinlik ve güvenlik incelemesi. Am J Health-Syst Pharm. 2003, 60: 356-359.
Bastıoğlu,Z. A., Tomruk D., Koç, M., Ertekin, K., F. (2016). Spray dried melon seed milk powder: physical, rheological and sensory properties. J Food Sci Technol,53(5):2396–2404. CHAN, K.T., LI, K., LIU, S.L., CHU, K.H., TOH, M. And XIE, W.D., 2010. Cucurbitacin B inhibits STAT3 and the Raf/MEK/ERK pathway in leukemia cell line K562. Cancer Lett. 289(1): 46-52.
Chiara Roberta Girelli, Rita Accogli, Laura Del Coco, Federica Angilè, Luigi De Bellis, Francesco Paolo Fanizzi, 1H-NMR-based metabolomic profiles of different sweet melon (Cucumis melo L.) Salento varieties: Analysis and comparison, Food Research International, Volume 114, 2018, Pages 81-89.
de Escalada Pla, M. F., Ponce, N. M., Stortz, C. A., Gerschenson, L. N., & Rojas, A. M. (2007). Composition and functional properties of enriched fiber products obtained from pumpkin (Cucurbita moschata Duchesne ex Poiret). LWT-Food Science and Technology, 40(7), 1176-1185.
Ermiş, S. & Aras, V. (2017). Kavun (Cucumis melo L.) çeşitlerinin morfolojik karakterizasyonu ve akrabalık derecelerinin belirlenmesi. Akademik Ziraat Dergisi, Cilt: 6 Özel Sayı, 171-178 Idouraine, A., Kohlhepp, E. A., Weber, C. W., Warid, W. A., & Martinez-Tellez, J. J. (1996). Nutrient constituents from eight lines of naked seed squash (Cucurbita pepo L.). Journal of agricultural and food chemistry, 44(3), 721-724.
Ittıyavırah, S.P., George, A., Santhosh, A.M., Kurıan, S.T., Pappachan, P. and Jacob, G., 2014. Studies of Cytotoxic Potential of Aqueous Fruit Extract of Cucumis melo Linn in Prostate Cancer Cell lines PC-3 Using MTT and Neutral Red Assay. Iranian Journal of Pharmacology & Therapeutics. 13(1): 19-25.)
Lester,G(1997).Kavun(Cucumis melo L.)Meyve Besleme Kalitesi ve Sağlık İşlevselliği, HortTechnology horttech, 7 (3), 222-227.
Li, Z., Yao, L., Yang, Y. ve Li, A. (2006). Kavun meyvesinin kalite özelliklerini geliştirmek için transgenik yaklaşım. Scientia horticulturae, 108 (3), 268-277.
Maietti, A., Tedeschi, P., Stagno, C., Bordiga, M., Travaglia, F., Locatelli, M., ... & Brandolini, V. (2012). Kavunun (Cucumis melo var reticulatus) analitik izlenebilirliği: kültivar, bitki fizyolojisi durumu ve mevsimsel değişkenlik ile ilgili olarak yakın kompozisyon, biyoaktif bileşikler ve antioksidan kapasite. Gıda bilimi dergisi, 77 (6), C646-C652.
Mallek-Ayadi, S., Bahloul, N. ve Kechaou, N. (2017). Cucumis melo L. kabuklarının karakterizasyonu, fenolik bileşikleri ve fonksiyonel özellikleri. Gıda kimyası, 221, 1691-1697. Mallek-Ayadi, S., Bahloul, N. ve Kechaou, N. (2018). Cucumis melo L. tohumlarının kimyasal bileşimi ve biyoaktif bileşikleri: Bitkisel yağların yeni trendleri için potansiyel kaynak. Proses Güvenliği ve Çevre Koruma, 113, 68-77.
Maran, J. P., & Priya, B. (2015). Supercritical fluid extraction of oil from muskmelon (Cucumis melo) seeds. Journal of the Taiwan Institute of Chemical Engineers, 47, 71-78. Napolitano, M.; Terzaroli, N.; Kaşyap, S.; Russi, L.; Jones-Evans, E.; Albertini, E. Kavunda Heterozu Keşfetmek (Cucumis melo L.). Bitkiler 2020, 9, 282.
Pham-Huy LA, He H., Pham-Huy C. Serbest radikaller, hastalık ve sağlıkta antioksidanlar. Int. J. Biomed. bilim 2008; 4 :89–96.
Raji, Z., Khodaiyan, F., Rezaei, K., Kiani, H. ve Hosseini, SS (2017). Kavun kabuğundan pektinin ekstraksiyon optimizasyonu ve fizikokimyasal özellikleri. Uluslararası biyolojik makromoleküller dergisi, 98, 709-716.
Rodríguez-Pérez, C., Quirantes-Piné, R., Fernández-Gutiérrez, A., & Segura-Carretero, A. (2013). İspanyol kavun çeşitlerindeki fenolik ve diğer polar bileşiklerin karşılaştırmalı karakterizasyonu, elektrosprey iyonizasyon dört kutuplu uçuş kütle spektrometresi ile birleştirilmiş yüksek performanslı sıvı kromatografisi kullanılarak. Uluslararası Gıda Araştırması, 54 (2), 1519-1527.
Samant, SK ve Rege, DV (1989). Bazı kabakgil tohumlarının karbonhidrat bileşimi. Gıda Bileşimi ve Analizi Dergisi, 2 (2), 149-156.
Santos, E. S. D., Rolim, P. M., Oliveira Júnior, S. D. D., Oliveira, A. C. D. S. M. D., & Macedo, G. R. D. (2018). Nutritional value, cellulase activity and prebiotic effect of melon residues (Cucumis melo L. reticulatus group) as a fermentative substrate.
Sroy S, Miller FA, Fundo JF, Silva CLM, Brandao TRS. (2022). Kavun Kabuğuna Uygulanan Dondurarak Kurutma İşlemleri: Depolama Sırasında Fizikokimyasal Niteliklerin ve İçsel Mikroflora Sağkalımının Değerlendirilmesi. Yiyecekler. 11(10):1499.
Wang, D. H., Wang, Z., Le, K. P., Cortright, J. R., Park, H. G., Tobias, H. J., & Brenna, J. T. (2019).
Potentially high value conjugated linolenic acids (CLnA) in melon seed waste. Journal of agricultural and food chemistry, 67(37), 10306-10312.
Zeb, A. (2016). Phenolic profile and antioxidant activity of melon (Cucumis melo L.) seeds from Pakistan. Foods, 5(4), 67.
Bu web sitesinde çerez kullanımına izin vermektedir. Web sitesinde gezinmeye devam ederek, bu kullanımı kabul etmiş sayılırsınız. Çerez politikası ve Gizlilik Politikası hakkında detaylı bilgi almak için lütfen ilgili yerlere tıklayınız.
