Kara mürver, özellikle soğuk kış günlerinde ve sağlık sorunlarıyla mücadelede öne çıkan şifalı bir bitkidir. Hipokrat’ın “İlaç Sandığı” olarak nitelendirdiği bu meyve, tarih boyunca pek çok kültürde sağlık ve şifa arayışında kullanılmıştır. Bu yazımızda, kara mürverin sağlık üzerindeki etkilerini ve kullanım alanlarını yakından inceleyeceğiz.
Yazı İçeriği:
- Kara Mürver Nedir?
- Kara Mürverin Besinsel Özellikleri
- Kara Mürverin Sağlık Üzerine Etkileri
- Gıda Endüstrisinde Kara Mürver
- Kara Mürver ve Besin Etkileşimleri
KARA MÜRVER NEDİR?
Son yıllarda en dikkat çekici bitkilerden biri, Hanımeligiller (Caprifoliaceae) familyasına ait kara mürverdir. Avrupa'da uzun yıllardır doğal kaynaklardan toplanmaktadır. Bu bitki deniz seviyesinden başlayarak dağlık alanlara kadar bulunmakta ve ülkemizde genellikle Karadeniz kıyıları, Bolu, İstanbul, Yalova, Balıkesir, Elazığ, İzmir, Kırklareli, Kastamonu, Van şehirlerinde yetiştirilmektedir. Yaygın isimleri; mürver, kara mürver, Avrupa mürveri, Avrupa kara mürveridir ve Avrupa, Batı Asya, Kuzey Afrika ve ABD'nin çoğu bölgesinde yetişmektedir. Kara mürver, 1-8 metre boyunda, güçlü bir kokuya sahip küçük bir ağaç veya çalı formundadır. Kabuğu, uzunlamasına çatlaklar ve derin oluklar içerir ve kahverengimsi renktedir. Yaprakları ters, 5-7 santimetre eliptik mızrak şeklinde, taraklı yapıdadır. Çiçeklenme, birçok süt beyazı çiçekleri olan bir şemsiye gibidir. Meyve; parlak siyah-mor, küresel bir sert çekirdekli meyvedir. Bitki, deniz seviyesinden dağlık yüksekliklere kadar ormanlarda, açıklıklarda ve çitlerde bulunur. Kara mürverin, hem çiçekleri hem de meyveleri geleneksel tıpta profilaktik ve tedavi amaçlı olarak kullanılmaktadır. Hipokrat bu meyveyi “İlaç Sandığı” olarak nitelendirmiştir. Vitaminler, fenolik bileşikler, steroller ve terpenik bileşikler gibi birçok kimyasal madde içeriğine sahip kara mürver, insanlara potansiyel sağlık yararları sunmaktadır.
KARA MÜRVERİN BESİNSEL ÖZELLİKLERİ
Besinsel Özellikleri Kara mürver iyi bir vitamin, organik asit, ana ve eser element kaynağıdır. 100 gram kara mürver meyvesi 73 kcal (305 kJ) ‘dir. % 79.80 su, % 18.40 karbonhidrat, % 0.50 yağ, % 0.66 protein ve % 7.0 oranında lif içermektedir. Vitamin ve mineraller daha çok meyve ve çiçek kısımlarında yoğunlaşmıştır. Yapılan çalışma sonucunda, kara mürver yapraklarının en yüksek miktarda Ca, Mg, Mn, Zn ve Sr içerdiğini, meyve saplarında ise K ve P’nin baskın olduğunu göstermiştir. 100 gram kara mürver meyvesinde, 38 mg kalsiyum, 1.60 mg demir, 5 mg magnezyum, 39 mg fosfor, 280 mg potasyum, 6 mg sodyum, 36 mg C vitamini, 0.5 mg niasin (B3 vitamini), 0.140 mg pantotenik asit, 0.25 mg B6 vitamini, 17 mg folik asit (B9 vitamini), 36 mg β-karoten ve 600 IU A vitamini bulunmaktadır. Kara mürverde toplam 16 çeşit aminoasit vardır ve bunların 9 tanesi esansiyel aminoasittir. En baskın olanları glutamik asit, aspartik asit ve alanindir. İçeriğinde en fazla bulunan yağ asidi ise poliansatüre (çoklu doymamış) yağ asitleridir.
KARA MÜRVERİN SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ
Bağışıklık Sistemi Üzerine Etkisi
Kara mürverin bağışıklık sistemi aktivasyonunda ve iltihaplanma sürecinde faydalı olabileceği öne sürülmektedir. Kara mürver yüksek düzeyde antosiyonin içerir. Antosiyoninler doğal enzim inhibitörü ve aynı zamanda doğal antioksidanlardır. Antosiyoninler, hücreleri dış oksidatif ajanlara karşı koruyabilen güçlü hücre dışı bileşiklerdir. Antosiyoninler; antikanserojen, immün sistem uyarıcı, antialerjik, antibakteriyel ve antiviral özellik gösterirler. Antioksidan Aktivite Kara mürverin fenolik bileşimi üzerine yapılan önceki çalışmalar, mürver çiçeğinin zengin bir biyoaktif flavonoid ve fenolik asit kaynağı olduğunu göstermiştir. Buna bağlı olarak kara mürver yüksek miktarda antioksidan bileşenler içerir. Bu durum serbest radikalleri ortadan kaldırabilen ve insan vücudunda olumsuz etkiler gösteren oksidatif stresi önleyebilen fenolik bileşiklerin varlığı ile ilişkilidir. Kara mürverin antimikrobiyal etkileri üzerine yapılan çalışmalarda meyve özütünün, proinflamatuar genler üzerine inhibitör etkisi gösterilmiştir. İnflamatuar mediyatörlerin artmış üretimini azaltarak lipopolisakkarit ile uyarılan makrofajlarda proinflamatuar yolları inhibe eder. Mürverlerin önemli antiviral etkiye sahip olduğu bilinmektedir. Kara mürver fenolik asitler, flavonoidler, kateşinler ve proantosiyanidinler bakımından zengin olması sebebiyle antiviral özellik de gösterir.
Antikanserojen Etkisi
Triterpenoidler açısından zengin olan kara mürverin, antikanser aktiviteye sahip olduğu bildirilmiştir. Bunu, tümör hücresi gelişimi ve anjiyogenezin inhibisyonu ile sağlamaktadır. Triterpenoidler; multipl miyelom ve meme, prostat, hepatoselüler, kolorektal, mesane, yumurtalık ve pankreas karsinomları başta olmak üzere birçok karsinomlar türlerinde tümör hücreleri üzerinde anti tümöral etki gösterebilirler.
Antidiüretik ve Laksatif Etkisi
Geleneksel tıp tarihi boyunca birçok ülkede kara mürver; terletici, balgam söktürücü, ödem attırıcı ve laksatif etkisiyle bilinmektedir. Boşaltımda ve sindirimde filtre fonksiyonlarını kolaylaştırmak ve suyun böbreklerden atılımını desteklemek için kullanılmıştır. Bunun yanı sıra idrarda sodyum atılımını artırdığı gözlemlenmiştir. Kara mürver çiçeğinin özellikle yaprakları laksatif, terletici, idrar söktürücü, balgam söktürücü olarak olarak kullanılmaktadır.
Solunum Sistemi Üzerine Etkisi
Üst solunum yolu semptomlarının en yaygın iki nedeni, soğuk algınlığı ve grip virüsleridir. Kara mürverin, geleneksel tıp tarihinde grip, soğuk algınlığı ve nezle gibi solunum yolu hastalıklarında ve terletici, antienflamatuvar etkileri sebebiye takviye gıda olarak tüketilmesi önerilmektedir. Bu süreçte tüketildiğinde önemli ölçüde hastalık belirtilerini azaltır. Bu bulgular, viral enfeksiyonlara bağlı üst solunum yolu semptomları için antibiyotiğin kötüye kullanımına bir alternatif ve rutin soğuk algınlığı, grip hastalıkları için reçeteli ilaçlara potansiyel olarak daha güvenli bir tedavi sunmaktadır.
Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkisi
Kara mürverden elde edilen polifenolik özüt, kalp-damar sağlığı için koruyucu etkilere sahiptir. P vitamini içeriği sayesinde kılcal duvarları güçlendirir, esnekliğini arttırır. Kırmızı kan hücrelerinin ve plazmanın damarların dışına sızmasını önler. Kara mürver özütü ile antioksidan takviyesi, endotel disfonksiyonunu azaltabilir ve erken hipertansiyonda miyokardiyal perfüzyonu iyileştirebilir. Bu sebeple kronik kardiyovasküler hastalıklarda besin takviyesi olarak kullanılabilir. Düşük yoğunluklu lipoproteinlerin (LDL) oksidatif modifikasyonları, aortta plak oluşumuna sebep olabilmektedir. Bunun oluşumunu önleyebilmek için lipoprotein oksidasyonunun inhibe edilmesi ve köpük hücrelerin arter duvarlarına yapışmasının önlenmesi gerekir. Yapılan bir çalışmada standartlaştırılmış mürver özünden elde edilen antosiyaninlerin bakır kaynaklı LDL oksidasyonundan koruma özelliği sağladığı bildirilmiştir. Yapılan başka bir çalışmada da mürver bileşenlerinin kan basıncı üzerinde faydalı etkileri bildirilmiştir. Ayrıca kara mürver meyvesi hipertansiyonu da düzenlemektedir.
Diyabet Üzerine Etkisi
Kara mürver ile ilgili çalışmaların çoğu, mürver bitkisinin meyveleri üzerinde gerçekleştirilmiştir. Yapılan son araştırmalarda ise kara mürver çiçeklerinin anti-diyabetik potansiyeli ortaya konmuştur. Bunun sonucunda antidiyabetik bitki olan kara mürverin insülin salgılayan ve insülin benzeri aktivitenin varlığını gösteren bir bitki olduğu gözlemlenmiştir. Kara mürver çiçeği özlerinin, adipositlerde insüline bağlı glukoz alımını arttırdığı bulunmuştur.
GIDA ENDÜSTRİSİNDE KARA MÜRVER
Bu bitkinin meyvelerinin işlenmeden taze tüketimi sindirim problemlerine neden olması, yüksek nem içeriği nedeni ile çabuk bozulması, hasat sezonunun kısa olması ve depolama aşamasında karşılaşılacak sorunlardan dolayı genelde işlenerek tüketilmesi daha avantajlı olmaktadır. Geleneksel ürünlerimizin de içinde olduğu reçel, marmelat, turta, meyve suyu, sirke, şarap, sos, renklendirici ve likör gibi ürünlere işlenmektedir. Ayrıca geleneksel ürünlerden yoğurt ve kefir formülasyonlarına biyoaktif ve duyusal özelliklerin geliştirilmesi gibi amaçlar ile katıldığı çalışmalara da literatürde rastlanmaktadır. Bitkisel kapsüller, jelibonlar, pastiller ve sakızlı şekerler ise kara mürver meyvesinin sektörde yoğun olarak kullanıldığı ticari ürünler olarak karşımıza çıkmaktadır.
KARA MÜRVER VE BESİN ETKİLEŞİMLERİ
Mürverin etkileri bazı besinlerle değişebilir. Özellikle kafein ve antosiyaninler açısından zengin besinler (örneğin ahududu, yaban mersini, kırmızı üzüm, erik, turp ve kırmızı lahana) mürverin etkilerini artırabilir. Ayrıca, mürverin antosiyanin etkisi, sükroz ile birlikte tüketildiğinde azalabilir. Kullanımı konusunda bazı uyarılara yer vermek gerekebilir:
- Alerjik Reaksiyonlar: Alerji gelişirse kullanımı bırakılmalıdır. Dispne, ateş veya kanlı balgam gibi belirtiler ortaya çıkarsa doktora başvurulmalıdır.
- Hamilelik: Hamileler üzerinde yapılan çalışmalar yetersizdir, bu yüzden hamilelikte kullanımı önerilmez.
- Gastrointestinal Rahatsızlıklar: İshal, mide bulantısı, kusma, karın krampları ve hazımsızlık gibi sorunları olan kişiler dikkatli kullanmalıdır.
- Hipokalemi: Potasyum seviyelerini etkileyebileceği için hipokalemisi olan bireyler dikkatli olmalıdır.
- Migren: Baş ağrısına yol açabileceği için migren hastaları dikkatli kullanmalıdır.
KAYNAKÇA:
Göldağ, R. (2022). Beslenme ve Sağlık İçin Kara Mürver’in (Sambucus nigra L.) Önemi: Biyolojik Aktiviteleri. Academic Platform Journal of Halal Lifestyle. 4(1), 10-17 DOI: 10.53569/apjhls.1052398
Suna, S. (2022). Karamürverin (Sambucus nigra L.) geleneksel gıdalarda kullanımı ve sağlık üzerine etkileri. 5. Geleneksel Gıdalar Sempozyum Programı. ss.175-176.
Doğan, M. (2020). Güvenilir Dozu, Potansiyel Toksisitesi ve Yan Etkileriyle Kara Mürver. In Kara Mürver Meyve mi İlaç mı? (pp. 163-172).
Beowell Freeze Dried Fruits Vegetables – Beowell Dondurularak Kurutulmuş Sebze ve Meyveler
#beowell #freeze #dried #food #vegetable #fruit #vitamin #antioxidant #nutritional #healthy #freezedried #diet #diyetisyen #sağlıklıbeslenme #dondurularakkurutulmuş #meyve #sebze #yenilmeyeniyedirmek #yemeyeneyedirmek
