Ayva, Latincesi Cydonia oblonga olan gülgiller ailesinden bir meyvedir. Kırmızı kahverengi tonlarında bir ağaçta yetişen bu meyve, Anadolu’dan tüm dünyaya yayılan bir meyve olmuştur. Tarihte Anadolu’dan sonra en çok Yunanistan ve Roma’da üretimi gerçekleşmiştir. Yaygın bir üretim ağına sahip olan ayva, gerek besleyiciliği gerekse lezzeti ile dünya genelinde sevilen bir meyvedir.
Ayva yetiştiriciliği denildiğinde ilk sırada yer alan ülkelerden biri Türkiye’dir. Türkiye’nin ardından Çin, Özbekistan ve Fas olmak üzere sıralama devam eder. Geçmişten bugüne ayva üretiminde ön planda olan Türkiye gerek iklim şartları gerek toprak yapısı sayesinde lezzetli ve besleyici ayvalar yetiştiren bir ülkedir. Ülkemizde ayva üretimi en çok Marmara Bölgesi’nde gerçekleştirilir. Bu noktada Sakarya ön plana çıkan illerden biridir.
Ayva, sonbahardan ilkbahara kadar her dönemde tohumu ekilebilen bir meyvedir. Ekilen tohumlar genellikle bir sonraki kış ayında hasat edilmeye başlanır. Günümüzde gelişmiş depolama sistemleri ve dondurulma seçenekleriyle ayvaya her mevsim ulaşılabilir. Taze alınmak istendiğinde ise pazarlarda veya marketlerde ayvayı genellikle Aralık ve Ocak aylarında görmek mümkündür.
Ayva kendi başına tüketilebildiği gibi endüstriyel alanda da kullanılır. Çiğ olarak tüketilebilmesinin yanı sıra, pişmiş, kurutulmuş olarak da tüketilir. Günümüzde son teknoloji kurutma yöntemi olan, dondurarak kurutma ayva üzerinde de uygulanabilen bir işlemdir.
Manavdan veya marketten alınan bir ayvanın oda sıcaklığında güneş görmeyen bir yerde muhafaza edilmesi önerilir. Buzdolabında saklanan ayvalarda kısa süre içerisinde kararma gerçekleşebilir. Soğuk hava, ayva kabuğunda çürümelere sebep olabileceğinden ayva için uygun bir ortam değildir. Ayvanın bulunduğu ortamın nemi de muhafaza süresi için oldukça önemlidir. Ayvalar hafif nemli bir ortamda muhafaza edilmelidir. Taze olarak alınan ve doğru saklama koşulları altında saklanan ayvalar 10- 12 gün kadar tazeliğini koruyabilir.
Besin Değeri
Ayva, kalorisi düşük, yüksek lifli ve vitamin mineraller açısından zengin bir meyvedir. Yüksek besin değerine sahip olan bir meyve olması sayesinde hem zayıflama diyetlerinde hem de sağlıklı beslenme alışkanlığının bir parçası olarak kullanılabilir. Güçlü bir besin kaynağı olmasının yanı sıra sağlık üzerindeki birden fazla faydalı etkisi de yine ayvanın tüketimine özen gösterilmesi gereken bir meyve olmasını sağlar. Ayva, yaklaşık %77 oranında su içerir.
100 g ayva: • Karbonhidrat: 1,4 g • Protein: 0.3 g • Lif: 1,75 g • Potasyum: 184 mg • Fosfor: 15,6 mg • A vitamini: 5,52 IU İçermektedir.
Ayva hem besin hem de biyoaktif içeriğiyle zengin bir meyvedir. İçerisinde bulunan aktif maddeler meyve ve yapraklar arasında değişkenlik gösterse de ayva genel olarak yoğun besleyiciliğe sahiptir.
Meyve yapısında ilk göze çarpan bileşen fruktozdur. Meyve şekeri olarak da adlandırılan fruktoz, vücutta enerji mekanizması başta olmak üzere birçok farklı metabolizmaya dahil olabilen bir yapıdır. Meyvelerde eser miktarda sorbitole de rastlanır. Bunların yanı sıra ayvanın içerisinde flavanollere de rastlamak mümkündür. Flavonoller meyveye antioksidatif ve antiproliferatif özellik kazandırır. Aynı zamanda ayvanın buruk bir tada sahip olmasının ana nedenleridir.
Polimerik prosiyanidinler, organik asitler, klorofiller, karotenoid gibi biyoaktif maddeler ayvanın hem yapraklarında hem de meyvelerinde bulunur.
Ayva lif içeriğiyle zengin bir meyvedir. 100 g ayva içerisinde 1,75 gram kadar lif bulunur. Bu günlük alınması gereken lif ihtiyacının yaklaşık %7-8’ini karşılayan bir miktardır. Ayva, sağlıklı bir beslenme alışkanlığının parçası olarak düşünülmesi gereken özel bir meyvedir. İçerisinde yoğun miktarda lif içeriyor olması özellikle bağırsak hareketlerinde son dönemlerde yavaşlamalar yaşayan kişiler için bir avantaja dönüşebilir.
Sağlık Etkileri
Ayva, kabuğundan tohumuna kadar zengin besin içeriğine sahip besleyici bir meyvedir. Lif açısından zengin olan ayva başta bağırsak sağlığı olmak üzere vücuttaki birçok sistemi olumlu yönde etkiler. İçerisinde; B6, B1 ve C vitamini olmak üzere çeşitli vitaminler ve bakır, demir, potasyum, magnezyum olmak üzere vücut için değerli mineraller bulunur. Ayvanın içerisinde bulunan bakır miktarı bir bireyin günlük alması gereken miktarın %13’ünü karşılar. Potasyum için bu oran %4, demir için %3,6 ve magnezyum için ise %2’dir.
Ayva, diyet programlarındaki sevilen meyvelerden biridir. Ayvanın gerek sağlık üzerindeki etkileri gerekse tokluk süresindeki etkileri diyet sürecinde gönül rahatlığı ile tüketilmesini destekler.
Antioksidan
Ayvalar güçlü antioksidanlar içerirler. Zengin bir antioksidan kaynağı olması öncelikle kalp ve damar sağlığını olumlu yönde etkilerken metabolik stresin azalmasını, vücuttaki iltihaplanma miktarının azalmasını ve vücudun serbest radikallere karşı korunmasını sağlar.
Ayvanın bağışıklık sistemi üzerinde de etkileri bulunur. İçerisinde bulunan antioksidanlar ve bununla beraber bir C vitamini kaynağı olması, bağışıklık sistemini destekleyici özellik göstermesini sağlar. Yapılan bazı çalışmalar ayvanın antibakteriyel özellikleri olduğunu da düşündürür. Özellikle E.coli ve S. Aureus gibi zararlı bakterilere karşı ayvanın koruyucu etkisi olduğu gözlemlenmiştir.
Ayvanın bağışıklık sistemi üzerindeki bir diğer katkısı ise güçlü bir lif kaynağı olmasıdır. Budurum bağırsaktaki yararlı bakterilerin beslenmesini sağlayarak bağırsak sağlığıyla beraber bağışıklık sistemini de güçlendirir. Güçlü bir bağırsak mikrobiyotası vücutta gelişen iltihaplanmaları azaltabilir ve sindirim sisteminin sağlıklı bir şekilde çalışmasını destekleyebilir.
Kalp Sağlığı
Yapılan bazı çalışmalar ayvaların içerisindeki kuersetin ve kaempferol gibi flavonollerin iltihaplanmayı azalttığını ve kalp hastalığı gibi kronik hastalıklara karşı vücudu koruduğunu öne sürer.
Mide Bulantısına Karşı Etkili
Ayvanın şaşırtıcı faydalarından biri ise gebelikte gelişen mide bulantısına yardımcı olabilmesidir. 76 hamile kadın üzerinde yapılan bir çalışmada, ayva pekmezinin mide bulantısını azaltabileceği bulunmuştur. Bunun temelinde ayva içerisinde bulunan B6 vitamininin etkili olduğu düşünülür. Ayvanın bu etkisi için daha çok çalışmaya ihtiyaç duyulsa da hamilelik döneminde ayva önerilen meyvelerden biridir.
Sindirim Sağlığı
Ayvanın hamilelik döneminde önerilme nedenleri arasında güçlü bir lif kaynağı olması da yer alır. Özellikle kabızlık problemi yaşayan anne adayları daha rahat bağırsak hareketlerine sahip olabilmek için ayvaya beslenmelerinde yer verebilir.
Ayva kabızlık için kullanılan geleneksel bir halk ilacıdır. İçerisindeki lif oranı sayesinde ayva dışkılamanın kolaylaşmasını sağlar. Dışkıyı yumuşatarak, kalın bağırsaktan daha rahat bir şekilde vücut dışına atılmasını sağlar. Bunun yanı sıra tuvalet düzenini artırmada da etkilidir. Bu özellikler, ayvanın içerisinde bulunan pektin sayesinde gelişir. İçerisinde bulunan sorbitol ise ayvanın doğal bir müshil görevi üstlenmesine neden olur. Ayvanın bağırsak üzerindeki etkilerinden bahsederken sindirim sorunlarına yönelik etkileri de atlanmamalıdır. Geleneksel tıpta da kullanılan ayva, bağırsak semptomlarını iyileştirerek sindirim sorunlarını giderebilir. Yapılan araştırmalarda ayva özünün bağırsak dokusunu güçlendirdiği ve bağırsakları ülseratif kolit gibi inflamatuar bağırsak hastalıklarına karşı koruduğu gözlemlenmiştir. Yapılan bir başka çalışmada ise ayvalardaki bileşenlerin mide ülserlerini önlemede ve tedavi etmede etkili olduğu görülmüştür. Mide ülserine sebebiyet veren H. pylori bakterisinin büyümesini önleyen ayva, mide sağlığını koruyucu etki gösterebilir.
Yine ayvanın içerisindeki bileşenler midedeki asit dengesini düzenleyebilir. Bu durum asidik reflü belirtilerini azaltabilir.
Tansiyon Dengesi
Ayva bir potasyum kaynağıdır. İçeriğinde bulunan potasyum sayesinde ayva, kandaki sodyum potasyum dengesini sağlamada etkilidir. Bu sayede tansiyon dengesinin korunmasını da sağlayabilir. Yapılan çalışmalar ayvanın yüksek potasyum içeriği sayesinde yüksektansiyonu düşürmede etkili olabileceğini gösterir.
Diyet Dostu
Kış aylarında hastalıklara yakalanma riskinin artması kişilerin bağışıklık sistemini destekleyici besinlere yönelimini artırır. Bu durumda ayva da tüketimi önerilen meyvelerden biridir, bu etkiler göz önünde bulundurulduğunda ayva diyet listesine eklenebilir.
Günlük beslenmeye eklenirken ayva çiğ olarak tüketilebildiği gibi pişmiş olarak da tüketilebilir. Ayvanın sert ve ekşi yapısı bazı kişilerin ayva tüketmesini zorlaştırabilir. Ağızda büzücü bir tat yaratması özellikle çocuklar tarafından tercih edilmemesine neden olabilir. Bu tür durumlarda dondurularak kurutulmuş ayvalar bir kez daha avantajlı hale gelir. Daha kolay bir tüketim şansı sunuyor olması dondurularak kurutulmuş ayvaları keyifli atıştırmalıklara çevirir.
Tarçın ve karanfil gibi baharatlarla buharda pişirilen ayvalar daha lezzetli bir hale dönüşerek tatlı özelliği kazanabilir. Tatlı olarak tüketmenin yanı sıra bu tür ayvalar yulaf ezmesi veya yoğurt ile karıştırılarak günlük alınması gereken meyve porsiyonlarından biri olarak da tüketilebilir. Bu sayede hem öğünün tok tutma süresi uzatılabilir hem de besleyiciliği artar.
Kullanım Alanları
Ayva, tek başına günlük beslenmede tüketilebilirken günümüzde kullanım alanı gitgide yaygınlaşmaktadır. Öncelikle taze meyve olarak tüketilmesinin yanı sıra, tarçın veya karanfil ile pişirilmesi ve biraz da şeker eklenmesiyle geleneksel Türk tatlılarından biri haline dönüşür. Ayva tatlısı en sevilen meyve tatlılarından biridir.
Kurutulmuş halinin tüketilmesi, ayvaya kuruyemişlerin yanında da bir konum kazandırır. Kişiler atıştırmalıkların yanına kurutulmuş ayva ekleyerek ayvanın sağlıklı etkilerinden yararlanabilir. Ayva, marmelat veya reçel yapısına getirilerek de tüketilebilen bir meyvedir.
Ayvanın endüstriyel ve ilaç sanayisinde de yeri vardır. Bu noktada ayvanın çekirdekleri gündeme gelir. Sıvı ile birleşen çekirdekler ortaya jelimsi bir doku çıkarır. Bu çıkan doku temiz bir içeriğe sahip olup stabilize edici veya viskozite arttırıcı bir jel olarak kullanılabilir. Kozmetik sektöründe kullanılan bu ürün, ayvanın sadece bir gıda olmasının sınırlarını genişletir.
Ayva geçmişten günümüze halk hekimliğinde de kullanılır. Ancak hastalık tedavisi kısmında kullanılması için yapılan araştırma sayısı henüz kısıtlı olduğundan ayvanın sağlık üzerinde etkinliği kanıtlanmış olan faydalarına odaklanılmalıdır.
10 Maddede Ayva
1- Ayva, mide ülseri tedavisini destekleyici bir meyvedir. 2- Çocukluk veya gebelik dönemindeki mide bulantı problemlerinin giderilmesini destekler. 3- Yaklaşık olarak 100 gramlık bir ayva, günlük ihtiyaç duyulan C vitamini ihtiyacının %15’inikarşılar. 4- Alerjik reaksiyonlarla bağlantılı gelişen burun akıntısı, ciltte iltihaplanma ve astım semptomlarını hafifletebilir. 5- Yüksek lif içeriği sayesinde bağırsak sağlığını destekler. Bağırsak mikrobiyotasının gelişimini sağlayarak bağışıklık sistemine katkıda bulunur. 6- Yüksek lif içeriği sayesinde uzun süreli tokluk sağlayabilir. Hem yüksek lifli olması hem de düşük kalorili bir meyve olmasına bağlı olarak zayıflama diyetlerinde destekleyici bir öğedir. 7- Hem antibakteriyel hem de antiviral özelliklere sahiptir. 8- İçerisinde bulunan klorojenik asitler, antosiyaninler ve flavonoller sayesinde kalp ve damar sağlığını destekler. 9- İçerisinde bulunan B1, B3 ve B6 vitamini başta olmak üzere diğer bileşenlerin de etkisiyle göz sağlığını destekler. 10- Geleneksel Çin tıbbında kullanılmasının ana nedenlerinden biri karaciğer sağlığını desteklemesidir.
Kaynaklar
Ashraf MU, Muhammad G, Hussain MA, Bukhari SN. (2016). Cydonia oblonga M., A Medicinal Plant Rich in Phytonutrients for Pharmaceuticals. Front Pharmacol. 21;7:163.
Carr AC, Maggini S. (2017). Vitamin C and Immune Function. Nutrients. 3;9(11):1211. Minaiyan M, Ghannadi A, Etemad M, Mahzouni P. (2012). A study of the effects of Cydonia oblonga Miller (Quince) on TNBS-induced ulcerative colitis in rats. Res Pharm Sci. 7(2):103-10.
Panche AN, Diwan AD, Chandra SR. (2016). Flavonoids: an overview. J Nutr Sci. 29;5:e47.
Bu web sitesinde çerez kullanımına izin vermektedir. Web sitesinde gezinmeye devam ederek, bu kullanımı kabul etmiş sayılırsınız. Çerez politikası ve Gizlilik Politikası hakkında detaylı bilgi almak için lütfen ilgili yerlere tıklayınız.
