Vücudumuzda önemli görevleri olan vitaminlerden biri de K vitaminidir. K vitamini, kan pıhtılaşması, yara onarımı ve birçok hastalıktan korunmada rol oynar. Bu yazımızda “K vitamini nedir, hangi besinlerde bulunur, eksikliğinde hangi belirtiler görülür?” gibi konu başlıklarını daha yakından ele alacağız.
Yazı İçeriği:
· K Vitamini Nedir?
· K Vitamini Türleri Nelerdir?
· K Vitamininin Sağlık Üzerine Etkileri Nelerdir?
· K Vitamini Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?
· K Vitamini Hangi Besinlerde Bulunur?
· K Vitamini Toksisitesi
K VİTAMİNİ NEDİR?
Vitaminlerin sağlığımız üzerine yararlı etkileri olduğu toplum tarafından bilinmektedir. K vitamini de sağlık üzerine olumlu etkileri sayesinde daha sık araştırılır hale gelmiştir.
K vitamini, Danimarkalı bilim adamı Henrik Dam’ın 1929 yılında sterol metabolizması üzerinde yaptığı deneysel çalışma sonucunda keşfedilmiştir. Bu vitaminin kan akışını kontrol etmede etkili olduğu belirlenerek adının “K” vitamini olmasına karar verilmiştir. K vitamininin başlıca görevi kan pıhtılaşmasını ve kan akışını kontrol etmek olduğundan kalp- damar hastalıklarına karşı koruyucu rol oynar. Ayrıca K vitamini kas-kemik sağlığı, diyabet, kanser, Alzheimer gibi hastalıkların riskini azaltmada etkilidir. Bağırsaklarda bulunan bakteriler tarafından sentezlenmesi ve besinlerde bol miktarda bulunması nedeniyle insanlarda K vitamini eksikliği nadir görülür.
K VİTAMİNİ TÜRLERİ NELERDİR?
K vitamini türevlerindeki yapısal farklılıklara bağlı olarak K1 ve K2 olarak iki forma ayrılır. Bu durumda akıllara “K vitamini türleri nelerdir?” sorusu gelebilir.
Besinlerle alınan K vitamininin ana şekli filokinondur. Menakinon ise bakteriyel kökenlidir ve insan bağırsak florasında üretilebilmektedir. Ancak üretim miktarı oldukça düşüktür. K vitamini türlerini bitkisel ve hayvansal kaynaklı olarak da ikiye ayırabiliriz;
Filokinonlar (K1 Vitamini): Genel olarak bitkisel kaynaklı besinlerde bulunur. Koyu yeşil yapraklı sebzeler, zeytinyağı ve soya yağı gibi bitkisel yağlar örnektir.
Menakinonlar (K2 Vitamini): Tavuk, tereyağı, yumurta sarısı, peynir ve fermente soya fasulyesinde bulunur.
K VİTAMİNİN SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ
Tüm vitaminlerin olduğu gibi K vitamininin de sağlık üzerine pek çok faydalı etkisi vardır. K vitaminini en temel görevi kan pıhtılaşmasını sağlaması olarak bilinir. Günümüzde K vitamininin osteoporoz, vasküler kalsifikasyon, osteoartrit, diyabet, glisemik kontrol, kanser ve kardiyovasküler hastalıklarla ilişkisi olduğu düşünülmektedir.
Son yıllarda yapılan araştırmalara göre K vitamininin merkezi sinir sisteminde rolü olduğu görülmüş, K vitamini yetersizliğinin demans ve bilişsel performans bozukluklarına yol açabileceği tespit edilmiştir. K vitamininin sağlık üzerine etkilerini aşağıdaki başlıklar halinde sıralayabiliriz;
Kardiyovasküler Hastalık Riskini Azaltır: K vitamininin vücuttaki en temel görevlerinden biri
kan damarlarında kalsiyum birikmesini engelleyen ve kalp hastalığını önlemeye
yardımcı olabilecek proteinlerin üretimini sağlamaktır. K vitamini kalp
damarlarının esnekliğini korur, kan pıhtılaşmasında görev alır ve bu sayede kalp
sağlığını da korumaya yardımcı olur.
Kas ve Kemik Sağlığını Korur: K vitamini, kemik mineral yoğunluğunda denge sağlamada görevlidir. Bu sayede kırık riskini azaltır, osteoporoz ve sarkopeni gibi hastalıkları önler. K vitamini kemik yapıcı hücreleri osteoblastı (kemik yapıcı hücreleri) artırırken, osteoklastı (kemik yıkıcı hücreleri) azaltır.
Diyabete Karşı Koruyucudur: K vitamininin K1 ve K2 olarak her iki formu da inflamasyonu önlemede ve kan lipit seviyelerini düşürmede etkilidir. Vücutta inflamasyonun artması insülin direnci ve diyabet riskiyle ilişkilidir. Yeterli düzeyde K vitamini alımının insülin direncini azaltma ve glikoz toleransını iyileştirmede etkili olduğu düşünülmektedir. Bu sayede K vitamini Tip 2 diyabete karşı da koruyucu rol oynar.
Kolesterolü Dengeler: K vitamininin kan lipitlerini düşürücü özelliği, insülin duyarlılığı ve glikoz toleransını sağlaması, kolesterolün düşmesine de yardımcı olur. Diyabet hastalığı ve kan şekerinin yükselmesi damar tıkanıklığı riskini de artırır. Yeteri düzeyde K vitamini tüketmek HDL kolesterolü dengelerken LDL kolesterolü düşürür.
Bilişsel Sağlığı Korur: Son yıllarda yapılan birçok araştırmaya göre K vitamininin beyin fonksiyonları üzerinde rolü bulunduğu, bu etkiyi K vitaminine bağımlı proteinler yoluyla sağladığı ortaya konmuştur. Beyin ve merkezi sinir sistem üzerine olan etkisi K vitamini hafızayı güçlendirmede, bilişsel performansı artırmada ve alzheimer gibi hastalıklardan korunmada etkilidir.
Yara İyileşmesini Hızlandırır: K vitamini, kan pıhtılaşmasını sağlayarak kanamaların önüne geçer ve yaraları hızlı iyileştirmede görev alır.
K VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Vücudumuzda K vitamini eksikliği birçok sorun yaratır. K vitamini ihtiyacının yeteri şekilde karşılanabilmesi, eksikliğinin belirtilerinin anlaşılabilmesi çok önemlidir. Bu noktada “K vitamini eksikliğinin belirtileri nelerdir, nasıl anlaşılır? Sorusu akıllara gelebilir.
K vitamininin bağırsaktaki bakteriler tarafından sentezlenmesi nedeniyle K vitamini eksikliği nadir görülen bir durumdur, ancak antibiyotikler gibi K vitamini metabolizmasını bloke eden bazı ilaçlar alan bireylerde, gıda ve besin emilim bozukluğuna bağlı K vitamin eksiliği görülebilir. K vitamini kan pıhtılaşma sürecinde rol oynadığından pıhtılaşma sürecinde işe yarar proteinleri üretmek amacıyla vücut K vitaminine ihtiyaç duyar. K vitamini eksikliği olanların vücudunda bu proteinin yeterli seviyede olmadığı tespit edilir. Bununla beraber yenidoğanda ve yetişkinlerde de bu vitaminin eksikliğine rastlanabilir.
K vitamin eksikliğinin yetişkinlerdeki en temel belirtileri ciltte morarma, diş eti kanaması, yaralarda durmayan kanamalar, osteoporoz kabul edilebilir. Yenidoğanda ise K vitamini plasentaya geçemediğinden eksiklik görülebilir. Yenidoğanlara bu durumda doğumda K vitamini verilir, anne sütünde de az miktarda K vitamini bulunur. Böylece K vitamini eksikliğinden kaynaklanan kanamalar önlenebilir.
K VİTAMİNİ HANGİ BESİNLERDE VARDIR?
K vitamini, kemiklerin ve kan pıhtılaşmasının korunmasına katkı sağlayan bir vitamin olarak bilinir. K vitamini yağda çözünen bir vitamindir. Karaciğer, bu vitaminden dört protein sentezler ve bu faktörler kan pıhtılaşması açısından önemlidir. K vitamininin yetişkinler için önerilen günlük alım düzeyi miktarı 90-120 mcg’dır. K vitamininden zengin besinleri aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz;
· Koyu yeşil yapraklı sebzeler, lahana, ıspanak, pazı, brokoli, brüksel lahanası
· Karnabahar, kuşkonmaz, şalgam, pancar yaprağı, maydanoz
· Çilek, kivi, üzüm, böğürtlen
· Yaban mersini, incir, nar, avokado
· Fındık, ceviz, kaju
K VİTAMİNİ TOKSİSİTESİ
Her vitaminde olduğu gibi K vitaminin de günlük tüketim miktarında kontrollü olmak gerekir. Aşırı vitamin tüketimleri toksisiteye yol açabilir. Sağlıklı bireylerde K vitamini ile ilişkili bilinen bir toksisite yoktur. K vitamini antagonisti Coumadin (varfarin) kullanan bireyler, K vitamini alımlarını takip etmek için sağlık profesyonelleri ile çalışmalıdır.
KAYNAKLAR:
· Shea, M. K., & Booth, S. L. (2022). Vitamin K. Advances in Nutrition, 13(1), 350-351.
· Ugural, A., & Ayaz, A. (2020). Diyetle K Vitamini Alımı Bilişsel Performansı Etkiler mi?. Sakarya Tıp Dergisi, 10(1), 162-170.
· Özdoğan, Y., Kerim, K. G., & Öykü, P. T. (2017). K Vitamininin İnsülin Direncine Etkisi. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(1), 37-48.
· Alonso, N., Meinitzer, A., Fritz-Petrin, E., Enko, D., & Herrmann, M. (2023). Role of vitamin K in bone and muscle metabolism. Calcified tissue international, 112(2), 178-196.
· Suna, G., & Ayaz, A. (2017). K vitamininin Kardiyovasküler Sağlık Üzerine Etkisi: Güncel Yaklaşımlar. Beslenme ve Diyet Dergisi, 45(1), 61-69.