D vitamini eksikliği, pek çok hastalıkla ilişkili olmasından dolayı tüm dünyada önemli bir sağlık problemi olarak kabul edilir. Bu nedenle D vitaminin tanımlanması ve eksikliğinin tedavi edilmesi oldukça önemlidir. Bu yazımızda “D vitamini nedir, günlük ihtiyacımız ne kadardır, hangi besinlerde D vitamini bulunur, sağlık üzerine etkileri nedir?” gibi konu başlıkları hakkında daha detaylı bilgi sahibi olacağız.
Yazı İçeriği:
D Vitamini Nedir?
Günlük D Vitamini İhtiyacımız Ne Kadardır?
D Vitamini Eksikliğine Neden Olan Faktörler
D Vitamini Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?
D Vitamini Kaynakları
D vitamininin Sağlığımız Üzerine Yararları
D Vitamini Fazlalığı (Toksisite) Nelere Yol Açar?
D VİTAMİNİ NEDİR?
Son yıllarda sağlıklı beslenme ve sağlıklı yaşama dair bilincin artması, pek çok bireyde vücudunun ihtiyacı olan vitamin-mineralleri de araştırma ihtiyacı hissettirmiştir. D vitamini vücudumuz için sayısız faydaya sahip olduğundan “D vitamini nedir?” sorusunun iyi bir şekilde cevaplanması ve D vitaminin tanımlanması gerekir. D vitamini, diğer adıyla “kalsiferol” olarak bilinen, kalsiyum ve fosfor minerallerinin emilmesi ve tutulmasına yardımcı, kemik oluşumunda önemli rol oynayan, yağda çözünen bir vitamindir. D vitamini, karaciğer ve yağ dokusunda depolanır, D3 ve D2 olarak iki formu bulunur. Bilinen en iyi D vitamini kaynağı güneş olsa da; yağlı balıklar, yumurta sarısı, peynir D vitamini için iyi besin kaynaklarındandır.
GÜNLÜK D VİTAMİNİ İHTİYACIMIZ NE KADARDIR?
D vitamini, insan sağlığı için çok önemli bir vitamindir. D vitamini eksikliği ülkemizde ve tüm dünyada yaygın olarak görülmektedir. Bu nedenle dünyada pek çok insanın aklına “günlük D vitamini ihtiyacım ne kadar?” Sorusu gelmektedir. D vitamini eksikliğini anlamak için bazı parametrelere dikkat etmemiz gerekir. Plazma D vitamini seviyeniz 20 ng/ml’dan düşükse D vitamini eksikliği olarak tanımlanır. 21-29 ng/ml arasında ise D vitamini yetersiz, 30 ng/ml- 50 ng/ml ise D vitamini normal düzeyde olarak kabul edilir.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİNE NEDEN OLAN FAKTÖRLER
Dünya genelinde birçok hastalık, yetersiz beslenme ve vitamin-mineral eksikliği ile ilişkilendirilmektedir. Toplumlarda çok yaygın bir sorun olmasıyla D vitamini eksikliğine neden olan faktörler de merak edilir hale gelmiştir. D vitamini eksikliğine yol açan en temel sebepler, güneş ışığından yeterince faydalanamamak ve besinler yoluyla D vitamini alımının yetersiz olmasıdır. Bunların yanında çeşitli böbrek ve karaciğer hastalıklarında D vitamininin aktif hale dönüştürülememesi, pankreas enzimlerindeki eksiklik, güneş koruyucuların aşırı kullanımı da D vitamini eksikliğine neden olmaktadır. Son yıllarda yapılan araştırmalar hipertansiyonun düşük D vitamini düzeyleriyle ilişkili olduğunu göstermiştir. Kas-kemik hastalıkları ve bağışıklık sisteminin zayıf olması nedenlerinden biri de D vitamini düzeylerinin düşük olmasıdır.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR?
D vitamini eksikliğinin belirtileri herkeste aynı şekilde görünmese de başta kemik ve kas dokularında fonksiyon bozuklukları görülebilir. Bunun yanında D vitamini eksikliği belirtilerini aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz;
Kas ve kemik ağrıları
Çocuklarda raşitizm
Yetişkinlerde osteomalazi
Yorgunluk
Sık hastalanma
Yaraların geç iyileşmesi
Depresyon ve anksiyete
D VİTAMİNİ KAYNAKLARI
D vitamini eksikliğinin yaygın olması nedeniyle, hangi besinlerle D vitamini ihtiyacımızın karşılanabileceği ilgi çeken bir konu haline gelmiştir. D vitaminin esas kaynağı güneştir. Bunun yanı sıra besinlerle, besin takviyeleriyle de D vitaminini almak mümkündür. D vitamininin D3 ve D2 olarak iki formu bulunur. D3 vitamin kaynakları karaciğer, balık karaciğer yağı, yağlı balıklar, somon, ton balığı, sardalya, süt, margarin, tereyağı, yumurta sarısı iken, bazı mantar türleri de (shiitake) güneş ışığıyla D2 vitamini üretir. D vitamini ısıya ve pişirilmeye dayanıklı olduğu için bazı besinler D vitamini yönünden zenginleştirilebilmektedir. Zenginleştirmede genelde D vitamininin D3 formu kullanılır. D vitamininden zenginleştirmede kullanılan ilk besin süttür. Ardından tam tahıllı ürünler, yoğurt, peynir, pastalar, mamalar ve margarinlerde D vitamininden zenginleştirme işlemi devam edip yaygınlaşmıştır. D vitamini besin ve besin takviyeleriyle de alınabilmesine rağmen, deride D3 vitamin sentezi içi en etkili doğal kaynak güneş kabul edilir. Günlük D vitamini gereksiniminin yaklaşık %80- 90'ı güneş ışınlarına maruz kalındığında deride sentezlenir, geri kalan %10-20’lik kısım besinler yoluyla vücuda alınır.
D VİTAMİNİNİN SAĞLIĞIMIZ ÜZERİNE YARARLARI
Yapılan araştırmalara göre D vitamininin yeterli düzeyde olması birçok hastalıktan korunmaya yardımcı olur. D vitamininin sağlık üzerine yararlarını aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz;
D Vitamini ve Diyabet Hastalığı:
D vitamini eksikliği, diyabet hastalarının sık karşılaştığı bir sorundur. Diyabet üzerindeki etkileri açısından D vitamini, hem Tip 1 hem de Tip 2 diyabetin önlenmesinde umut verici olarak değerlendirilmektedir. Pek çok çalışma, D vitamininin insülin duyarlılığını artırdığını, pankreastaki beta hücre fonksiyonunu iyileştirdiğini desteklemektedir.
D Vitamini ve Obezite:
Obeziteye sahip bireylerde en yaygın görülen vitamin eksikliğinden biri de D vitamini eksikliğidir. Bunun nedeninin hareket azlığına bağlı güneş ışınlarından daha az yararlanma gibi faktörlerden olduğu düşünülmektedir. D vitamini eksikliği olan obez bireylerde adipoz doku artışı gözlenmesi, D vitamini eksikliğinin obezitenin önemli bir nedeni olduğunun göstergesidir. İtalya’da yapılan bir araştırmaya göre aşırı kilolu bireylere D vitamini takviyesi verilmesinin, kilo kaybı programı uygulayan obez bireylerde insülin duyarlılığını geliştirdiği sonucuna varılmıştır.
D vitamini ve Kas- Kemik Sağlığı:
Fosfor ve kalsiyum minerallerinin kan seviyelerini dengeleyen vitamin, D vitaminidir. Bu dengeyi sağlayıcı etkisi ile D vitamini, kemik erimesi, kas kaybı, dişlerde güçsüzlüğü önler. Özellikle yaşlılarda romatizmal hastalık riskini azaltır. Kemik büyümesi devam eden çocuklarda kemik mineralizasyon sürecini koruyarak raşitizmden, yetişkinlerde ise kemik mineral dengesinin bozulması ve kemik yumuşamasına neden olan osteomalaziden korur.
D Vitamini ve Kanser:
Son yıllarda yapılan araştırmalarda birçok kanser türü ile düşük D vitamini düzeyi arasında ilişki gösterilmiştir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan bir çalışmada D vitamini eksikliğinin en çok kolon kanseri ile ilişkili olduğu ortaya konmuştur. Meme kanseri ile ilgili yapılan çalışmalar çelişkili iken, pankreas kanseriyle de D vitamini ilişkili bulunmuştur.
D VİTAMİNİ FAZLALIĞI (TOKSİSİTE) NELERE YOL AÇAR?
Sağlıklı bir yaşam için vücudumuzun D vitamini ihtiyacının karşılanması çok önemlidir, ancak aşırı dozda D vitamini alımı durumunda toksisisite oluşabilir. Bu durum sağlığımız için tehlikeli olabilir. Vücudumuzun ihtiyacı olandan fazla D vitamini almak, kalsiyum düzeylerinde aşırı yükselmeye neden olabilir. Bu durum aşağıdaki sonuçlara yol açabilir;
Böbreklerde aşırı kalsiyum birikimine bağlı kalsiyum içerikli böbrek taşları
Vücutta kalsiyum dengesinin bozulması ile böbrek hastalıkları
Mide ağrısı, bulantı, kusma, ishal ve kabızlık
Hipertansiyon ve kalp ritim bozukluğu
KAYNAKLAR:
Balcı, C., & Toktaş, N. (2021). D Vitamini Sentezi, Metabolizmasi Ve Sağlik Üzerine Etkileri. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(1), 34-47.
Doğan, M., & Doğan, A. G. (2019). Vitamin D yetersizliği ve eksikliğine güncel yaklaşım. Journal of Health Sciences and Medicine, 2(2), 58-61.
Terli, E. P., Mutlu, F., Uluçay, C., İrem Kılıç, N., Akkır, M., Atılgan, O., ... & Kabadere, S. (2019). D vitamini: Yapısı, Sentezi ve Çeşitli Hastalıklardaki Önemi. Türk Tıp Öğrencileri Araştırma Dergisi, 1(1), 1-6.
BAYRAKTAR, M. (2018). D VİTAMİNİ VE EKSİKLİĞİ. Göbeklitepe Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(1), 20-24.
Avşar, E., & Şahiner, D. L. (2020). D Vitamini? ne Genel Bir Bakış. Akdeniz Tıp Dergisi, 6(2), 168-174.